Angio-oedeem: Symptomen, Oorzaken en Behandelingen

Je wordt wakker en je gezicht voelt vreemd aan. Als je in de spiegel kijkt schrik je: je lippen zijn twee keer zo dik, je ogen zijn bijna dichtgezwollen, en je gezicht lijkt wel van iemand anders. Of je krijgt plotseling last van een opgezette tong die je mond vult, waardoor praten en slikken moeilijk worden. Soms begint het onschuldig met een tintelend gevoel, maar binnen enkele uren verandert je gezicht volledig.

Dit is angio-oedeem – een diepe zwelling in huid en slijmvliezen die plotseling kan ontstaan en soms levensgevaarlijk is. In tegenstelling tot gewone zwelling of netelroos zit deze zwelling dieper, voelt het strakker aan, en kan het levensbedreigende plekken bereiken zoals je keel en luchtwegen.

Angio-oedeem treft ongeveer 10-20% van de bevolking minstens één keer in hun leven. Het kan op elke leeftijd voorkomen, van baby’s tot ouderen. Soms is de oorzaak duidelijk – een allergie, een medicijn, een insectenbeet. Maar vaak weten mensen niet waarom het plotseling gebeurt, wat het nog enger maakt.

Het gevaarlijke aan deze aandoening is dat het snel kan verergeren. Wat begint als een dikke lip kan binnen uren uitgroeien tot een gezwollen keel waardoor je niet meer kunt ademen. Dit maakt het cruciaal om te weten wanneer je naar de spoedeisende hulp moet en wanneer je gewoon kunt afwachten.

Er zijn verschillende vormen van angio-oedeem met verschillende oorzaken: allergisch (door voedsel, medicatie, insectenbeten), medicatie-geïnduceerd (vooral door bloeddrukmedicijnen), erfelijk (een genetische aandoening), en idiopathisch (zonder duidelijke oorzaak). Elk type vraagt een andere aanpak en behandeling.

Dit artikel legt uit wat angio-oedeem precies is, hoe je het herkent, wat de verschillende oorzaken zijn, en vooral: wanneer het gevaarlijk wordt en wat je moet doen. Je leert welke medicijnen het kunnen veroorzaken, hoe je een aanval kunt behandelen, en hoe je toekomstige aanvallen kunt voorkomen. Na het lezen weet je precies wat het is en hoe je ermee om moet gaan.

Wat is angio-oedeem?

De basis: zwelling diep in de huid

Angio-oedeem is een plotselinge, diepe zwelling van de huid en slijmvliezen. Het wordt ook wel angioneurotisch oedeem of Quincke-oedeem genoemd, naar de Duitse arts die het in 1882 als eerste beschreef.

Wat gebeurt er technisch?

Bij angio-oedeem raken bloedvaten in de diepere lagen van de huid en slijmvliezen tijdelijk lek. Vocht stroomt uit de bloedvaten het omliggende weefsel in, wat zwelling veroorzaakt. Dit proces wordt geactiveerd door bepaalde stoffen in je lichaam, afhankelijk van de oorzaak:

• Histamine: Bij allergische reacties
• Bradykinine: Bij medicatie-geïnduceerd en erfelijk angio-oedeem
• Andere ontstekingsstoffen: Bij verschillende triggers

Deze zwelling is anders dan normale zwelling (oedeem) omdat het dieper zit, in de dermis en subcutis (onderste huidlagen) en submucosa (onder slijmvliezen).

Het verschil met andere vormen van zwelling

Angio-oedeem vs. gewoon oedeem:

Gewoon oedeem (waterophoping):

• Geleidelijk ontstaan over dagen/weken
• Vooral enkels, benen, handen
• Zachter, met putje na drukken
• Vaak door hart-, nier- of leverproblemen
• Niet acuut gevaarlijk

Angio-oedeem:

• Plotseling ontstaan binnen minuten tot uren
• Vooral gezicht, lippen, tong, keel, soms darmen/geslachtsdelen
• Strakker, gespannen gevoel, geen putje
• Door allergieën, medicatie, genetica
• Kan levensgevaarlijk zijn bij luchtwegzwelling

Angio-oedeem vs. netelroos (urticaria):

Angio-oedeem en netelroos hebben dezelfde oorzaken maar zitten op verschillende dieptes:

Netelroos (urticaria):

• Oppervlakkige zwelling in bovenste huidlaag
• Rode, jeukende bultjes of plekken
• Verplaatst zich over de huid
• Duidelijk zichtbare begrenzing
• Meestal jeuk

Angio-oedeem:

• Diepe zwelling in onderste huidlagen
• Huidkleur normaal of licht rood
• Blijft op één plek
• Diffuse zwelling zonder scherpe rand
• Meestal geen jeuk maar strak, gespannen gevoel

Belangrijk: 40% van mensen met angio-oedeem heeft ook netelroos. Wanneer beide tegelijk voorkomen, wijst dit meestal op een allergische oorzaak.

Waar treedt angio-oedeem op?

Meest voorkomende locaties:

Gezicht:

• Lippen (vaak als eerste)
• Oogleden
• Wangen
• Oren

Mond en keel:

• Tong
• Gehemelte (zachte deel achter in mond)
• Keelholte
• Strottenhoofd (larynx)

Andere plekken:

• Handen en voeten
• Geslachtsorganen
• Darmen (veroorzaakt buikpijn, geen zichtbare zwelling)

Het gevaarlijkste: Zwelling van tong, keel of strottenhoofd kan je luchtwegen blokkeren en je verstikken. Dit is een medische noodsituatie.

Hoe snel ontwikkelt het zich?

Acute aanval:

• Begint binnen minuten tot enkele uren
• Bereikt maximale zwelling in 1-24 uur
• Duurt meestal 1-3 dagen
• Verdwijnt daarna geleidelijk zonder littekens

Waarschuwingssignalen: Vaak voelen mensen een aanval aankomen:

• Tintelend of gespannen gevoel op de plek
• Jeuk (bij allergische vorm)
• Ongemak of strakheid
• Bij darmbetrokkenheid: buikkramp vooraf

Wat veroorzaakt angio-oedeem?

Er zijn vier hoofdtypen angio-oedeem, elk met verschillende oorzaken:

1. Allergisch angio-oedeem (20-30%)

Wat is het? Dit is een allergische reactie waarbij je immuunsysteem histamine vrijgeeft als reactie op een allergen. Het komt vaak samen met netelroos en andere allergische symptomen.

Triggers:

Voedsel:

• Noten (pinda’s, amandelen, cashewnoten)
• Schaaldieren en vis
• Melk en eieren
• Tarwe
• Soja
• Fruit (vooral kiwi, banaan, avocado bij latex allergie)

Medicijnen:

• Antibiotica (penicilline, sulfa)
• Aspirine en andere NSAID’s (ibuprofen, naproxen)
• Vaccins (zeer zelden)

Insectenbeten en -steken:

• Wespen, bijen, horzels
• Muggen (bij gevoelige mensen)

Latex:

• Handschoenen, condooms, ballonnen
• Kruisallergie met bepaald fruit

Andere allergiemiddelen:

• Dierenharen
• Pollen
• Huisstofmijt
• Schimmels

Kenmerken:

• Ontstaat snel (binnen 30 minuten tot 2 uur na blootstelling)
• Vaak samen met netelroos
• Jeuk
• Soms andere allergische symptomen: niezen, oogtraanen, buikklachten
• In ernstige gevallen: anafylaxie (levensgevaarlijke allergische reactie met ademhalingsproblemen, bloeddrukdaling, shock)

2. Medicatie-geïnduceerd angio-oedeem (30-40%)

ACE-remmers – de meest voorkomende medicijnoorzaak:

ACE-remmers zijn bloeddrukverlagers die eindigen op “-pril”:

• Enalapril
• Lisinopril
• Ramipril
• Perindopril
• Quinapril

Hoe vaak?

• 0.1-0.7% van gebruikers krijgt angio-oedeem
• Klinkt weinig maar met miljoenen gebruikers wereldwijd is het een veel voorkomende oorzaak
• Vooral bij mensen van Afrikaanse afkomst (5x hoger risico)

Wanneer?

• Meestal binnen eerste maand tot jaar gebruik
• Maar kan ook ontstaan na járen probleemloos gebruik
• Gemiddeld na 2-3 jaar
• Soms zelfs na stoppen medicatie (tot maanden later)

Waarom ontstaat het? ACE-remmers blokkeren de afbraak van bradykinine, een stof die bloedvaten verwijd. Te veel bradykinine leidt tot lekkende bloedvaten en zwelling.

ARB’s (Angiotensine Receptor Blokkers): Alternatief voor ACE-remmers, eindigen op “-sartan”:

• Losartan, valsartan, irbesartan
• Lager risico dan ACE-remmers maar kan ook angio-oedeem veroorzaken
• Niet veilig bij iemand met angio-oedeem door ACE-remmer

Andere medicijnen:

• NSAID’s (ibuprofen, naproxen, diclofenac): via allergisch mechanisme
• Oestrogenen (anticonceptiepil, hormoontherapie): zeldzaam
• Gliptines (diabetes medicatie): sitagliptine, vildagliptine

Kenmerken medicatie-geïnduceerd angio-oedeem:

• Meestal gezicht, lippen, tong
• GEEN netelroos
• GEEN jeuk
• Kan zeer ernstig zijn met luchtwegzwelling
• Reageert NIET op antihistaminica of adrenaline
• Verdwijnt pas als medicijn gestopt is

3. Erfelijk angio-oedeem (HAE) – Hereditary Angioedema (5-10%)

Wat is het? Een zeldzame genetische aandoening waarbij je lichaam een tekort heeft aan C1-esteraseremmer, een eiwit dat ontstekingsreacties reguleert. Zonder voldoende C1-esteraseremmer raakt bradykinine uit balans en ontstaan zwellingen.

Drie typen:

• Type I (85%): Laag niveau C1-esteraseremmer
• Type II (15%): Normaal niveau maar niet-functionerend C1-esteraseremmer
• Type III (<1%): Normaal C1-esteraseremmer maar toch aanvallen, vooral bij vrouwen

Erfelijkheid:

• Autosomaal dominant: 50% kans dat kind het erft van aangedane ouder
• Soms nieuwe mutatie zonder familiegeschiedenis

Kenmerken:

• Begint vaak in kindertijd of puberteit
• Terugkerende aanvallen door hele leven
• Geen netelroos
• Geen jeuk
• Vaak buikpijn door darmoedeem
• Triggers: stress, trauma, operaties, menstruatie, ziekte

Zeer gevaarlijk:

• 30-50% krijgt op enig moment keelzwelling
• Zonder behandeling 25-40% mortaliteit door verstikking
• Met moderne behandeling: bijna normale levensverwachting

Diagnose: Bloedtest meet C1-esteraseremmer niveau en functie, plus C4 (altijd laag tussen aanvallen).

4. Idiopathisch angio-oedeem (30-40%)

Wat is het? Angio-oedeem zonder duidelijke oorzaak. Na uitgebreid onderzoek vindt men geen allergie, medicatie-oorzaak, of erfelijke factor.

Twee subtypen:

• Histamine-gemedieerd: Reageert op antihistaminica
• Niet-histamine-gemedieerd: Reageert niet op antihistaminica

Kenmerken:

• Onvoorspelbare aanvallen
• Kan maanden/jaren symptoomvrij zijn, dan plotseling aanval
• Soms gelinkt aan stress, infecties, temperatuurswisselingen
• Diagnosis door uitsluiten van andere oorzaken

Mogelijke onderliggende factoren:

• Chronische infecties (H. pylori, parasiet)
• Auto-immuunziekten
• Schildklierproblemen
• Hormoonschommelingen

Andere oorzaken en triggers

Fysieke triggers:

• Druk op huid (rare vorm: vibratoir angio-oedeem)
• Koude
• Zonlicht
• Inspanning

Infecties:

• Verkoudheid, griep
• Tandinfecties
• Parasitaire infecties

Stress en emoties:

• Kan aanval triggeren, vooral bij erfelijk type

Alcohol:

• Kan aanval uitlokken bij gevoelige mensen

Is een angio-oedeem gevaarlijk?

Het korte antwoord: het kan levensgevaarlijk zijn, maar is dat niet altijd.

Of angio-oedeem gevaarlijk is hangt af van de locatie en snelheid waarmee het zich ontwikkelt.

Levensbedreigende situaties

Luchtwegzwelling – de grootste angst:

Wanneer zwelling de luchtwegen bereikt, kan het je verstikken:

Waarschuwingssignalen:

• Gezwollen tong die je mond vult
• Moeite met slikken of doorslikken van speeksel
• Vreemd, hees of verstikt stemgeluid
• Druk of strak gevoel in keel
• Kortademigheid of piepende ademhaling
• Angst of paniek (je lichaam voelt het gevaar)

Tijdlijn:

• Keelzwelling kan binnen enkele uren levensbedreigend worden
• Soms zeer snel (30-60 minuten)
• Hoe sneller het ontstaat, hoe gevaarlijker

BEL 112 bij tekenen van luchtwegzwelling!

Dit is een absolute noodsituatie. Wacht niet af. Zelfs als het mild lijkt, kan het snel verergeren. Ambulance personeel heeft medicatie en kan zo nodig je luchtweg beschermen.

Anafylaxie:

Bij allergisch angio-oedeem kan het deel zijn van anafylaxie – een systemische allergische reactie waarbij meerdere orgaansystemen betrokken zijn:

Symptomen anafylaxie:

• Angio-oedeem (vaak lippen, tong, keel)
• Netelroos over hele lichaam
• Kortademigheid, piepende ademhaling
• Duizeligheid, flauwvallen (bloeddrukdaling)
• Snelle hartslag
• Buikpijn, braken, diarree
• Gevoel van naderend onheil

Anafylaxie is altijd levensgevaarlijk – bel 112 en gebruik EpiPen indien beschikbaar.

Ernstige maar niet levensbedreigende situaties

Darmoedeem:

Bij erfelijk angio-oedeem kunnen darmen zwellen:

• Extreme buikpijn (kan lijken op blindedarmontsteking of darmobstructie)
• Braken en diarree
• Opgezette buik
• Dehydratie

Dit is zeer pijnlijk en beangstigend maar meestal niet levensgevaarlijk. Wel vereist het medische evaluatie om andere oorzaken uit te sluiten.

Uitgebreide gezichtszwelling:

Enorme zwelling van gezicht kan:

• Je zicht beperken (ogen dicht)
• Praten en eten moeilijk maken
• Psychologisch traumatisch zijn
• Leiden tot isolatie en angst

Hoewel niet levensgevaarlijk is dit zeer ingrijpend.

Milde situaties

Lokale zwelling zonder complicaties:

• Dikke lip zonder keelbetrokkenheid
• Gezwollen hand of voet
• Gezwollen oogleden zonder visusproblemen

Dit is ongemakkelijk en storend maar meestal veilig om thuis af te wachten (mits het niet verergert richting keel).

Risicofactoren voor gevaarlijke situaties

Hogere kans op ernstige complicaties:

• Eerdere keelzwelling
• Snelle progressie van zwelling
• Erfelijk angio-oedeem (hoger risico keelzwelling)
• ACE-remmer-geïnduceerd (vaak ernstig)
• Anafylaxie in verleden
• Astma (verhoogd risico ernstige reactie)

Frequentie en terugkeer

Eenmalig vs. terugkerend:

Bij de meeste mensen treedt angio-oedeem één keer op (bijvoorbeeld door eenmalige allergie of medicatiereactie). Maar sommigen hebben terugkerende aanvallen:

• Erfelijk: Levenslange terugkerende aanvallen
• Chronisch idiopathisch: Onvoorspelbare terugkeer
• Bij blijvende blootstelling: Als je allergiemiddel niet vermijdt

Psychologische impact:

De angst voor een volgende aanval, vooral keelzwelling, kan leiden tot:

• Angststoornis
• Vermijdingsgedrag
• Sociale isolatie
• Verminderde kwaliteit van leven

Dit is een reële en serieuze complicatie die aandacht en soms behandeling verdient.

Symptomen herkennen

Vroege waarschuwingssignalen

Veel mensen voelen een aanval aankomen voordat zwelling zichtbaar is:

Prodromale symptomen (1-24 uur voor aanval):

• Tintelend, prikkend gevoel op plek waar zwelling komt
• Strak of gespannen gevoel in huid
• Lichte jeuk (bij allergische vorm)
• Onrust of angstgevoel
• Bij darmbetrokkenheid: vage buikklachten, misselijkheid

Het herkennen van deze vroege signalen kan tijd geven om medicatie te nemen of medische hulp te zoeken voordat het ernstig wordt.

Zichtbare symptomen

Gezicht en hals:

• Opgezette lippen (vaak asymmetrisch, één kant meer)
• Gezwollen oogleden (kunnen helemaal dichtzitten)
• Opgezette wangen
• Dikke tong
• Gezwollen gehemelte (zachte deel achter in mond)
• Zwelling in nek

Huid kenmerken:

• Huid is gespannen en strak
• Meestal normale kleur of licht rood
• Geen putje na duwen (in tegenstelling tot gewoon oedeem)
• Geen jeuk (tenzij ook netelroos)
• Voelt warm aan

Mond en keel:

• Moeite met praten (onduidelijke spraak)
• Moeite met slikken
• Speeksel kan niet wegslikken
• Gevoel van dikke tong
• Ademhaling voelt benauwd

Handen en voeten:

• Opgezette vingers (ringen passen niet meer)
• Strakke, glanzende huid
• Moeite met bewegen (stijf)
• Geen jeuk

Geslachtsorganen:

• Zwelling van scrotum of vulva
• Ongemakkelijk en pijnlijk
• Meestal onschuldig maar verontrustend

Begeleidende symptomen

Bij allergisch angio-oedeem:

• Netelroos (jeukende bultjes) elders op lichaam
• Jeuk
• Niezen, loopneus
• Tranende ogen
• Buikpijn, diarree
• In ernstige gevallen: symptomen anafylaxie

Bij medicatie-geïnduceerd:

• Meestal GEEN andere symptomen
• Alleen de diepe zwelling
• Geen jeuk, geen netelroos

Bij erfelijk angio-oedeem:

• Vaak buikpijn (bij 70-80% van aanvallen)
• Misselijkheid, braken
• Geen netelroos
• Geen jeuk
• Soms vage vooraf symptomen: vermoeidheid, stemmingswisseling

Verloop van een aanval

Typische tijdlijn:

0-2 uur:

• Eerste tekenen: tintelingen, strakheid
• Zwelling begint subtiel

2-24 uur:

• Zwelling neemt toe
• Bereikt maximum na 12-36 uur
• Kan zeer snel gaan of geleidelijk

24-72 uur:

• Zwelling blijft op maximum
• Langzaam begint herstel

72 uur – 1 week:

• Zwelling neemt af
• Verdwijnt volledig zonder littekens
• Huid kan kortst tijd schilferen

Let op: Bij ACE-remmer-geïnduceerd angio-oedeem kan zwelling langer aanhouden (soms tot week) omdat het medicijn lang in lichaam blijft.

Welke medicijnen veroorzaken angio-oedeem?

ACE-remmers – de hoofdschuldige

Lijst van ACE-remmers (eindigen op -pril):

Veel voorkomend:

• Enalapril (Renitec)
• Lisinopril (Zestril)
• Ramipril (Tritace)
• Perindopril (Coversyl)

Minder vaak voorgeschreven:

• Quinapril (Accupril)
• Benazepril
• Captopril
• Fosinopril
• Moexipril
• Trandolapril

Belangrijke feiten:

• Wereldwijd één van de meest voorgeschreven bloeddrukmedicijnen
• 0.1-0.7% van gebruikers krijgt angio-oedeem
• Risico hoger bij: mensen van Afrikaanse afkomst, vrouwen, rokers, mensen met eerdere allergische reacties
• Kan ontstaan na eerste dosis maar ook na jaren probleemloos gebruik
• Gemiddeld 2-3 jaar na start maar soms 10+ jaar later

Mechanisme: ACE-remmers blokkeren een enzym dat bradykinine afbreekt. Bradykinine stapelt zich op en veroorzaakt zwelling.

Wat te doen:

• STOP direct met medicijn bij angio-oedeem
• Ga naar arts voor alternatief bloeddrukmedicijn
• ARB’s (sartanen) zijn NIET veilig – ook risico
• Andere klassen bloeddrukmedicijnen zijn veilig: calcium antagonisten, bètablokkers, diuretica

ARB’s – het “veilige” alternatief dat toch risico heeft

Lijst van ARB’s (eindigen op -sartan):

• Losartan (Cozaar)
• Valsartan (Diovan)
• Irbesartan (Aprovel)
• Candesartan (Atacand)
• Telmisartan
• Olmesartan

Risico:

• Lager dan ACE-remmers maar NOG STEEDS risico
• Ongeveer 0.1% krijgt angio-oedeem
• Bij iemand met angio-oedeem door ACE-remmer: 2-17% krijgt ook reactie op ARB
• Daarom NIET aanbevolen na ACE-remmer angio-oedeem

NSAID’s – pijnstillers en ontstekingsremmers

Lijst van NSAID’s:

• Ibuprofen (Brufen, Nurofen)
• Naproxen (Aleve, Naprosyne)
• Diclofenac (Voltaren)
• Acetylsalicylzuur/Aspirine (ook in lage dosis)
• Ketoprofen
• Indometacine
• Meloxicam

Mechanisme: NSAID’s kunnen zowel allergisch angio-oedeem als niet-allergisch angio-oedeem veroorzaken.

Wie heeft risico:

• Mensen met chronische netelroos
• Mensen met nasale polypen en astma
• Eerdere reactie op NSAID’s

Veilig alternatief: Paracetamol (acetaminophen) is meestal veilig.

Oestrogenen

Medicijnen:

• Anticonceptiepil
• Hormoon vervanging therapie (HVT)
• IVF-hormonen

Wie heeft risico:

• Vooral vrouwen met erfelijk angio-oedeem
• Oestrogeen kan aanvallen triggeren of verergeren
• Zeldzaam bij vrouwen zonder onderliggende aanleg

Alternatief: Progestageen-only pil (minipil) is veiliger.

Gliptines – diabetes medicatie

Medicijnen:

• Sitagliptine (Januvia)
• Vildagliptine (Galvus)
• Saxagliptine
• Linagliptine

Mechanisme: Gliptines remmen DPP-4, een enzym dat ook bradykinine afbreekt. Vergelijkbaar mechanisme als ACE-remmers.

Risico:

• Zeldzaam maar wel gedocumenteerd
• Vooral in combinatie met ACE-remmers

Andere medicijnen

Alteplase (TPA) – stolseloplossend middel: Bij beroertebehandeling kan dit angio-oedeem veroorzaken, vooral bij mensen die ook ACE-remmers gebruiken.

Monoklonale antilichamen: Sommige biologics voor kanker of auto-immuunziekten kunnen angio-oedeem veroorzaken (zeldzaam).

Wat te doen als je medicijn angio-oedeem veroorzaakt

Acuut:

1. Stop DIRECT met het medicijn
2. Ga naar arts of spoed (afhankelijk van ernst)
3. Neem GEEN volgende dosis

Preventief:

1. Bespreek met arts welk alternatief medicijn veilig is
2. Vermijd niet alleen het specifieke medicijn maar de hele klasse (bijv. alle ACE-remmers)
3. Informeer alle artsen en tandartsen over je reactie
4. Draag medische alert kaart of armband

Let op: ACE-remmer-geïnduceerd angio-oedeem kan WEKEN aanhouden na stoppen medicijn omdat het lang in je systeem blijft. Zwelling kan zelfs na stoppen nog ontstaan.

Diagnose: hoe wordt angio-oedeem vastgesteld?

Klinische diagnose

Angio-oedeem wordt meestal direct herkend op basis van:

• Zichtbare zwelling in karakteristieke patroon
• Anamnese: Wanneer begon het? Wat gebeurde ervoor? Medicijnen? Voedsel? Eerdere episodes?
• Lichamelijk onderzoek: Locatie, ernst, begeleidende symptomen

Bij eerste aanval in spoedeisende hulp: Focus ligt op stabiliseren en behandelen, niet uitgebreid onderzoek naar oorzaak. Dat volgt later.

Bloedonderzoek

Acute fase:

• Volledige bloedbeeld
• Nierfunctie, leverfunctie
• Eventueel tryptase (als anafylaxie vermoed wordt)

Tussen aanvallen – om oorzaak te achterhalen:

Bij vermoeden erfelijk angio-oedeem:

• C1-esteraseremmer niveau: Laag bij HAE type I
• C1-esteraseremmer functie: Niet-functionerend bij HAE type II
• C4: Altijd laag tussen aanvallen bij HAE
• C1q: Normaal bij HAE, laag bij verworven C1-esteraseremmer deficiëntie

Bij vermoeden allergisch:

• IgE testen voor specifieke allergiemiddelen
• Tryptase: Verhoogd tijdens anafylaxie

Uitsluiten andere oorzaken:

• Schildklierfunctie
• Auto-immuun markers
• Infecties (H. pylori, parasieten)

Allergietesten

Huidpriktest:

• Voor voedsel-, pollen-, dierenallergiemiddelen
• Alleen bij vermoeden allergisch type

Bloedtesten (RAST/ImmunoCAP):

• Meet specifieke IgE antilichamen
• Voor voedsel, medicijnen, latex, etc.

Provocatietest:

• Zeer zelden en alleen onder strikte medische controle
• Bij onduidelijke voedsel- of medicijnallergie

Uitsluitingsdiagnose

Bij idiopathisch angio-oedeem is diagnose door uitsluiten van:

• Allergiemiddelen (negatieve allergietesten)
• Medicijnen (geen verdachte medicatie)
• Erfelijk (normale C1-esteraseremmer, C4)
• Andere oorzaken (schildklier, infecties normaal)

Dit kan frustreren – geen antwoord is ook een antwoord, maar helpt niet altijd met voorkomen.

Wat helpt tegen angio-oedeem?

Behandeling hangt af van type, ernst en oorzaak van angio-oedeem.

Acute behandeling – tijdens een aanval

Bij lichte tot matige zwelling (GEEN luchtwegbetrokkenheid):

Antihistaminica – eerste keus bij allergisch type:

• Cetirizine (Zyrtec) 10-20 mg
• Loratadine (Claritine) 10-20 mg
• Fexofenadine 180 mg
• Oudere antihistaminica (clemastine) werken sneller maar maken slaperig

Corticosteroïden:

• Prednison 40-60 mg oraal
• Helpt vooral bij allergisch type
• Werkt pas na enkele uren
• Voorkomt late reacties

Ondersteunende zorg:

• Koude compressen op gezwollen gebied
• Hoofd omhoog (30-45 graden) bij gezichtszwelling
• Vermijd hete douches, alcohol, inspanning (verergert zwelling)
• Geen druk op gezwollen gebied

LET OP: Antihistaminica en corticosteroïden werken NIET bij:

• ACE-remmer-geïnduceerd angio-oedeem
• Erfelijk angio-oedeem Deze typen zijn bradykinine-gemedieerd, niet histamine.

Bij matige tot ernstige zwelling OF luchtwegbetrokkenheid:

Adrenaline (EpiPen):

• Injectie in buitenkant bovenbeen
• Werkt binnen minuten
• Levensreddend bij anafylaxie of keelzwelling
• Standaard behandeling bij allergisch angio-oedeem met ademhalingsproblemen
• Herhaal na 5-15 minuten indien geen verbetering

BEL ALTIJD 112 na EpiPen gebruik – late reacties mogelijk.

Ziekenhuisopname noodzakelijk bij:

• Keelzwelling of ademhalingsproblemen
• Tongzwelling
• Snelle progressie van zwelling
• Niet reageren op initiële behandeling
• Eerdere ernstige reacties

Ziekenhuisbehandeling kan omvatten:

• IV antihistaminica (promethazine, ranitidine)
• IV corticosteroïden (hydrocortisone, methylprednisolon)
• Adrenaline injectie of infuus
• Zuurstof en luchtwegmonitoring
• Intubatie (tube in luchtweg) indien nodig
• Tracheotomie (opening in keel) in uiterste nood

Voor ACE-remmer en erfelijk angio-oedeem – speciale behandeling:

Deze reageren NIET op standaard behandeling. Specifieke medicijnen nodig:

Icatibant (Firazyr):

• Bradykinine-receptor blocker
• Injectie onder de huid
• Werkt binnen 30-60 minuten
• Beschikbaar op SEH
• Duur medicijn

C1-esteraseremmer concentraat:

• IV toediening
• Vervangt ontbrekend enzym
• Vooral voor erfelijk angio-oedeem
• Ook effectief bij ACE-remmer-geïnduceerd

Fresh Frozen Plasma (FFP):

• Bevat C1-esteraseremmer
• Sneller beschikbaar dan specifieke medicijnen
• Werkt goed maar risico op infectie/allergische reactie

Tranexaminezuur:

• Remt bradykinine productie
• Kan helpen maar minder effectief dan bovenstaande

Preventieve behandeling

Voor allergisch angio-oedeem:

Vermijding:

• Identificeer en vermijd allergiemiddel
• Lees etiketten zorgvuldig
• Informeer restaurants bij eten buitenshuis
• Draag medische alert armband

Noodmedicatie altijd bij je:

• EpiPen (adrenaline auto-injector) – 2 stuks
• Antihistaminica tabletten
• Prednison tabletten
• Instructiekaart voor omstanders

Desensibilisatie: Bij bepaalde allergiemiddelen (bijengif, bepaalde medicijnen) mogelijk om tolerantie op te bouwen via geleidelijke blootstelling onder medische controle.

Voor medicatie-geïnduceerd angio-oedeem:

Stop het medicijn:

• ACE-remmer definitief stoppen
• Vermijd ook ARB’s
• Kies alternatieve bloeddruk medicatie (calcium antagonist, bètablokker, diureticum)

Voorzichtigheid met andere medicijnen:

• Bespreek met arts voor elke nieuwe medicatie
• Vermijd NSAID’s als die ook trigger waren

Voor erfelijk angio-oedeem:

Profylaxe medicatie:

Langdurige profylaxe:

• Danazol (androgeen): Vermindert aantal en ernst aanvallen maar bijwerkingen
• C1-esteraseremmer concentraat: IV infusie 2x per week (zeer effectief maar duur en omslachtig)
• Berotralstat (oraal medicijn, nieuw): Dagelijks tablet, veelbelovend

Korte-termijn profylaxe: Voor medische/tandheelkundige procedures:

• C1-esteraseremmer concentraat voor ingreep
• Of tranexaminezuur enkele dagen voor en na

Noodmedicatie voor thuisgebruik:

• Icatibant (Firazyr) zelf-injectie
• Training voor patiënt en familie
• Altijd 2 doses bij je

Voor idiopathisch angio-oedeem:

Behandeling is uitdagend:

Histamine-gemedieerd type:

• Hoge dosis antihistaminica (2-4x normale dosis)
• Dagelijks innemen om aanvallen te voorkomen
• Kan leukotrieenreceptor antagonist toevoegen (montelukast)

Niet-histamine-gemedieerd type:

• Tranexaminezuur
• Soms danazol
• Trial-and-error om te zien wat werkt

Levensstijl aanpassingen:

• Stress management
• Voldoende slaap
• Vermijd bekende triggers (alcohol, inspanning indien van toepassing)
• Behandel onderliggende infecties of aandoeningen

Experimentele en nieuwe behandelingen

Voor therapie-resistent idiopathisch angio-oedeem:

• Omalizumab (Xolair): Anti-IgE medicijn
• Cyclosporine: Immuunsuppressivum
• Biologics: Verschillende in onderzoek

Deze zijn niet standaard en alleen bij zeer ernstige gevallen.

Praktische tips en adviezen

Voor mensen met terugkerend angio-oedeem

Draag altijd bij je:

• Noodmedicatie (EpiPen, antihistaminica)
• Medische alert kaart of armband
• Lijst van allergiemiddelen en triggers
• Contactgegevens arts
• Instructies voor omstanders

Informeer omgeving:

• Familie, vrienden, collega’s
• Leg uit wat angio-oedeem is
• Hoe herkennen, wat te doen, wanneer 112
• Waar noodmedicatie ligt
• Toon hoe EpiPen werkt

Vermijd triggers:

• Houd dagboek van aanvallen – zoek patronen
• Let op voedsel, medicijnen, activiteiten, stress
• Elimineer bekende triggers rigoureus
• Wees voorzichtig met nieuwe medicijnen

Voorbereid op reizen:

• Extra medicatie meenemen
• Koeltas voor medicijnen die koel moeten
• Brief van arts (Engels indien buitenland)
• Weet waar dichtstbijzijnde ziekenhuis is
• Reisverzekering die chronische aandoening dekt

Voor medische procedures

Waarschuw altijd artsen en tandartsen:

• Voor elke operatie, tandheelkundige behandeling
• Vermeld angio-oedeem geschiedenis
• Vraag preventieve behandeling indien erfelijk type
• Bespreek risico’s

Bij erfelijk angio-oedeem:

• C1-esteraseremmer profylaxe voor ingreep
• Procedure bij ziekenhuis met ervaring
• Extra monitoring na procedure

Noodsituatie protocol

Als je aanval voelt aankomen:

1. Herken vroege tekenen (tintelingen, strakheid)
2. Neem direct medicatie (antihistaminica indien allergisch type)
3. Bel iemand voor steun en monitoring
4. Monitor progressie – wordt het erger?
5. Bel 112 bij keelbetrokkenheid – wacht niet!

Als iemand om je heen aanval heeft:

1. Blijf kalm – jouw kalmte helpt hen
2. Beoordeel ademhaling – kunnen ze praten, slikken?
3. Help met medicatie – EpiPen indien nodig
4. Bel 112 bij keelbetrokkenheid of twijfel
5. Blijf bij hen tot hulp arriveert
6. Laat zitten, niet liggen – makkelijker ademen

Psychologische ondersteuning

Omgaan met angst:

• Angst voor nieuwe aanval is normaal
• Overweeg therapie (cognitieve gedragstherapie)
• Lotgenotencontact via patiëntenverenigingen
• Leer ontspanningstechnieken
• Heb realistisch maar ook optimistisch perspectief

Voor kinderen met erfelijk angio-oedeem:

• Uitleg op maat van leeftijd
• School informeren en trainen
• Normale jeugd mogelijk met goede begeleiding
• Psychologische ondersteuning indien nodig
• Lotgenotencontact met andere kinderen

Veelgestelde vragen

Wat is angio-oedeem? Angio-oedeem is een plotselinge, diepe zwelling van de huid en slijmvliezen die wordt veroorzaakt doordat bloedvaten lek raken en vocht in het omliggende weefsel stroomt. Het treedt meestal op in het gezicht (lippen, oogleden, wangen), de tong, keel, handen, voeten of geslachtsorganen. In tegenstelling tot gewone zwelling zit angio-oedeem dieper in de huid en voelt het strak en gespannen aan zonder putje na drukken. De zwelling ontstaat binnen minuten tot enkele uren en duurt meestal 1-3 dagen voordat het vanzelf verdwijnt. Angio-oedeem kan verschillende oorzaken hebben: allergische reacties, medicijnen (vooral ACE-remmers voor hoge bloeddruk), erfelijke factoren, of soms zonder duidelijke oorzaak. Het belangrijkste onderscheid met gewone zwelling is dat angio-oedeem acuut en potentieel gevaarlijk kan zijn, vooral wanneer het de luchtwegen aantast.

Is een angio-oedeem gevaarlijk? Angio-oedeem kan levensgevaarlijk zijn, maar dat hangt af van de locatie en snelheid van de zwelling. Het wordt gevaarlijk wanneer de zwelling de tong, keel of strottenhoofd bereikt, omdat dit je luchtwegen kan blokkeren en verstikking kan veroorzaken. Waarschuwingssignalen zijn moeite met slikken, hees stemgeluid, kortademigheid en een opgezette tong – dit is een noodsituatie waarbij je direct 112 moet bellen. Angio-oedeem kan ook deel uitmaken van anafylaxie, een ernstige allergische reactie met bloeddrukdaling en shock. Erfelijk angio-oedeem is bijzonder risicovol omdat 30-50% van patiënten op enig moment keelzwelling krijgt. Echter, wanneer angio-oedeem alleen lippen, oogleden of handen betreft zonder keelbetrokkenheid, is het meestal niet levensgevaarlijk maar wel zeer oncomfortabel. Met moderne behandelingen en noodmedicatie is het risico op ernstige complicaties sterk verminderd, maar waakzaamheid blijft essentieel.

Wat veroorzaakt angio-oedeem? Angio-oedeem heeft vier hoofdoorzaken. Ten eerste allergisch angio-oedeem, veroorzaakt door allergiemiddelen zoals voedsel (noten, schaaldieren, eieren), medicijnen (antibiotica, aspirine), insectenbeten of latex. Ten tweede medicatie-geïnduceerd angio-oedeem, vooral door ACE-remmers (bloeddrukmedicijnen eindigend op -pril zoals enalapril, lisinopril, ramipril) die bij 0,1-0,7% van gebruikers angio-oedeem veroorzaken, soms zelfs na jaren probleemloos gebruik. Ook ARB’s (sartanen) en NSAID’s kunnen het veroorzaken. Ten derde erfelijk angio-oedeem, een zeldzame genetische aandoening waarbij een tekort aan C1-esteraseremmer leidt tot terugkerende aanvallen door het hele leven. En ten vierde idiopathisch angio-oedeem zonder duidelijke oorzaak, na uitsluiting van andere factoren. Daarnaast kunnen fysieke triggers (stress, trauma, temperatuur), infecties, en hormonen (anticonceptiepil) aanvallen uitlokken, vooral bij mensen met onderliggende gevoeligheid.

Wat helpt tegen angio-oedeem? De behandeling hangt af van het type angio-oedeem. Bij allergisch angio-oedeem helpen antihistaminica (cetirizine, loratadine) en corticosteroïden (prednison), en bij ernstige gevallen met luchtwegbetrokkenheid is adrenaline (EpiPen) levensreddend – bel altijd 112 bij keelzwelling. Bij ACE-remmer-geïnduceerd en erfelijk angio-oedeem werken standaard medicijnen NIET; hiervoor zijn specifieke behandelingen nodig zoals icatibant (Firazyr) of C1-esteraseremmer concentraat die op de spoedeisende hulp gegeven worden. Ondersteunende maatregelen zijn koude compressen, hoofd omhoog houden en rust. Preventief is het essentieel om de oorzaak te identificeren en vermijden: stop ACE-remmers definitief bij medicatie-geïnduceerd type, vermijd allergiemiddelen strikt bij allergisch type, en draag altijd noodmedicatie bij je. Bij erfelijk angio-oedeem zijn profylaxe medicijnen zoals danazol of regelmatige C1-esteraseremmer infusen beschikbaar om aanvallen te voorkomen. Voor idiopathisch angio-oedeem kan dagelijkse hoge-dosis antihistaminica of tranexaminezuur helpen.

Welke medicijnen veroorzaken angio-oedeem? De belangrijkste medicijnen die deze aandoening veroorzaken zijn ACE-remmers (bloeddrukmedicijnen eindigend op -pril) zoals enalapril, lisinopril, ramipril en perindopril – deze zijn verantwoordelijk voor 30-40% van alle medicatie-geïnduceerde gevallen en kunnen zelfs na jaren probleemloos gebruik plotseling angio-oedeem veroorzaken. ARB’s (bloeddrukmedicijnen eindigend op -sartan) zoals losartan, valsartan en irbesartan hebben een lager maar nog steeds bestaand risico. NSAID’s (pijnstillers en ontstekingsremmers) zoals ibuprofen, naproxen, diclofenac en aspirine kunnen zowel allergisch als niet-allergisch angio-oedeem veroorzaken. Oestrogenen in anticonceptiepil en hormoontherapie kunnen aanvallen triggeren, vooral bij vrouwen met erfelijk angio-oedeem. Gliptines (diabetes medicijnen) zoals sitagliptine kunnen ook angio-oedeem veroorzaken. Bij angio-oedeem door medicatie moet je het medicijn onmiddellijk stoppen en contact opnemen met je arts voor een veilig alternatief. Bij ACE-remmers zijn ook ARB’s niet veilig – kies voor andere klassen bloeddrukmedicijnen zoals calciumantagonisten of bètablokkers.

Conclusie

Angio-oedeem is een aandoening die van mild ongemak tot levensbedreigende situatie kan variëren. De plotselinge, diepe zwelling kan angstaanjagend zijn, zowel voor degene die het ervaart als voor omstanders. Maar met de juiste kennis, voorbereiding en behandeling is het goed beheersbaar.

Belangrijke punten om te onthouden:

Herken de symptomen vroeg: Let op vroege waarschuwingssignalen zoals tintelingen of strakheid. Hoe eerder je reageert, hoe beter je een aanval kunt beheersen.

Weet wanneer het gevaarlijk wordt: Luchtwegbetrokkenning is een absolute noodsituatie. Bij moeite met slikken, hees stemgeluid of kortademigheid – bel 112 zonder te twijfelen.

Identificeer de oorzaak: Of het nu allergie, medicatie, erfelijk of idiopathisch is – de juiste diagnose bepaalt de juiste behandeling. Werk samen met je arts om de oorzaak te achterhalen.

Stop ACE-remmers direct: Als je angio-oedeem krijgt tijdens gebruik van bloeddrukmedicatie, stop dan onmiddellijk en zoek medische hulp. Dit type reageert niet op standaard behandeling en kan ernstig zijn.

Draag altijd noodmedicatie: Voor mensen met terugkerend angio-oedeem of anafylaxie risico is noodmedicatie (EpiPen, antihistaminica) geen luxe maar levensnoodzaak.

Informeer je omgeving: Familie, vrienden, collega’s moeten weten wat angio-oedeem is en wat te doen in noodsituaties. Jouw leven kan ervan afhangen.

Behandeling werkt: Of het nu antihistaminica, adrenaline, of speciale medicijnen zoals icatibant zijn – er zijn effectieve behandelingen. Bij erfelijk angio-oedeem heeft moderne medicatie de mortaliteit drastisch verminderd.

Je bent niet alleen: Patiëntenverenigingen, lotgenoten en gespecialiseerde artsen kunnen enorme steun bieden. Zoek die steun.

Angio-oedeem kan je leven ingrijpend beïnvloeden, maar met de juiste kennis, voorzorgsmaatregelen en behandeling kunnen de meeste mensen een normaal leven leiden. De angst voor een volgende aanval is begrijpelijk, maar laat die angst je leven niet beheersen. Met voorbereiding, medicatie en waakzaamheid ben je in controle.

Als je voor het eerst angio-oedeem ervaart, wacht dan niet – zoek medische hulp. Vroege diagnose en behandeling kunnen het verschil maken tussen een eenmalig incident en een terugkerend probleem. En onthoud: bij keelbetrokkenheid is het altijd beter tien keer onnodig 112 te bellen dan één keer te laat.

Dit artikel dient ter informatie en vervangt geen professioneel medisch advies. Bij angio-oedeem, vooral met luchtwegbetrokkenheid, zoek altijd onmiddellijk medische hulp.