Atherosclerose: Symptomen, Oorzaken en Preventie van Aderverkalking

Atherosclerose – ook wel aderverkalking genoemd is de belangrijkste oorzaak van hartinfarcten, herseninfarcten (beroertes), en vele andere cardiovasculaire problemen. Het is een sluipend, geleidelijk proces waarbij je bloedvaten van binnen dichtslibben door ophoping van vet, ontstekingen, en uiteindelijk verharding. Jarenlang merk je er niets van. Je voelt je goed. Maar ondertussen, stil en onzichtbaar, worden je bloedvaten smaller en stijver.

Het angstaanjagende is dat atherosclerose vaak geen symptomen geeft tot het te laat is – tot er een hartinfarct, beroerte, of ernstige doorbloedingsproblemen ontstaan. Maar hier is het goede nieuws: atherosclerose is grotendeels te voorkomen. En zelfs als het proces al begonnen is, kun je het vertragen of stoppen. Het vereist wel dat je het serieus neemt, bewuste keuzes maakt, en actie onderneemt voordat je symptomen krijgt.

In dit artikel leer je alles over atherosclerose: wat het precies is, hoe het ontstaat, welke risicofactoren er zijn, hoe je het herkent, en vooral: wat je kunt doen om je bloedvaten gezond te houden. Want je hart en hersenen verdienen de beste zorg – en die zorg begint vandaag.

Inhoud

Wat is atherosclerose precies?

Atherosclerose is een chronische, geleidelijke aandoening waarbij de binnenkant van je slagaders (arteriën) beschadigd raakt en zich ophopingen vormen van vet, ontstekingscellen, en uiteindelijk kalk. Deze ophopingen worden plaques of atherosclerotische plaques genoemd. Ze maken je bloedvaten smaller, stijver, en kwetsbaarder.

Het verschil tussen atherosclerose en arteriosclerose

Deze termen worden vaak door elkaar gehaald, maar er is een subtiel verschil:

Arteriosclerose is een verzamelnaam voor alle vormen van verharding en verdikking van slagaderwanden. Het betekent letterlijk “verharding van de slagaders.”

Atherosclerose is de meest voorkomende en belangrijkste vorm van arteriosclerose. Het komt van het Griekse woord “athere” (pap of brij) en beschrijft specifiek de ophoping van vettige, papachtige substanties in de vaatwand. Dit is de vorm die hartinfarcten en beroertes veroorzaakt.

In de praktijk worden beide termen vaak als synoniemen gebruikt, en als iemand het heeft over “aderverkalking” bedoelen ze meestal atherosclerose.

Hoe ontstaat een atherosclerotische plaque?

Om atherosclerose te begrijpen, moeten we eerst kijken naar hoe een gezonde slagader eruitziet.

Een gezonde slagader heeft drie lagen:

Tunica intima (binnenste laag) – een glad, glad oppervlak bekleed met endotheelcellen. Dit is als een teflon-laag waar bloed soepel overheen stroomt.
Tunica media (middelste laag) – bevat gladde spiercellen en elastisch weefsel. Dit geeft de slagader kracht en rekbaarheid.
Tunica adventitia (buitenste laag) – stevig bindweefsel dat de slagader beschermt en op zijn plaats houdt.

Bij atherosclerose raakt de binnenste laag beschadigd. Dit gebeurt geleidelijk, vaak over decennia, en doorloopt verschillende stadia:

Stadium 1: Endotheelschade en ontstekingsreactie

Het begint met schade aan het endotheel – de gladde binnenlaag van je bloedvat. Deze schade kan ontstaan door:

Hoge bloeddruk (de constante druk beschadigt de vaatwand)
Hoge cholesterolwaarden (vooral LDL-cholesterol, het “slechte” cholesterol)
Roken (chemicaliën uit sigaretten beschadigen direct het endotheel)
Hoge bloedsuikerwaarden (bij diabetes)
Ontstekingen in het lichaam

Wanneer het endotheel beschadigd is, verliest het zijn gladde, beschermende functie. Het wordt “plakkerig” en laat LDL-cholesteroldeeltjes de vaatwand binnendringen. Deze cholesteroldeeltjes oxideren (een soort verroesting), wat een ontstekingsreactie triggert.

Je lichaam stuurt witte bloedcellen (macrofagen) om de geoxideerde cholesterol op te ruimen. Maar deze macrofagen raken overladen met vet en veranderen in “schuimcellen” – ze zwellen op en kunnen het vet niet meer verwerken. Deze schuimcellen hopen zich op in de vaatwand en vormen een vetstreep (fatty streak) – de allereerste fase van atherosclerose. Dit kan al op jonge leeftijd beginnen, zelfs in je tienerjaren.

Stadium 2: Plaqueontwikkeling

De vetstreep groeit langzaam uit tot een plaque. Meer cholesterol hoopt zich op, meer ontstekingscellen verzamelen zich, en de plaque wordt groter. In dit stadium is de plaque nog zacht en instabiel – gevuld met een vettige, papachtige substantie. Deze zachte plaques zijn gevaarlijk omdat ze kunnen scheuren (ruptuur).

Als een plaque scheurt, komt het vette binnenste in contact met het stromende bloed. Je lichaam ziet dit als een wond en begint een bloedstolsel (trombus) te vormen om de “scheur” te dichten. Dit bloedstolsel kan het bloedvat gedeeltelijk of volledig afsluiten – dit is hoe een hartinfarct of beroerte ontstaat. Niet door de geleidelijke vernauwing, maar door een plotselinge afsluiting door een bloedstolsel.

Stadium 3: Plaqueverharding en verkalking

In een later stadium begint de plaque te verharden. Calcium wordt afgezet in de vaatwand – dit is de eigenlijke “verkalking.” Deze verharding biedt enige stabiliteit (de plaque scheurt minder snel), maar het maakt de slagader stijf en star. Het bloedvat verliest zijn elasticiteit en kan niet meer goed meebewegen met de drukgolven van je hartslag.

Stadium 4: Ernstige vernauwing en obstructie

Uiteindelijk kan de plaque zo groot worden dat het bloedvat aanzienlijk vernauwd is – soms met 70%, 90%, of zelfs meer. Op dit punt ontstaan symptomen omdat er niet genoeg bloed en zuurstof door het vernauwde vat kan stromen naar de weefsels die het moet voeden.

Waar ontstaat atherosclerose?

Atherosclerose kan overal in je slagaders ontstaan, maar treft vooral:

Kransslagaders (coronaire arteriën) – de bloedvaten die je hartspier van zuurstof voorzien. Atherosclerose hier leidt tot angina pectoris (pijn op de borst bij inspanning) en hartinfarcten.

Halsslagaders (carotiden) – de grote slagaders in je nek die je hersenen van bloed voorzien. Atherosclerose hier leidt tot herseninfarcten (beroertes) of TIA’s (tijdelijke ischemische aanvallen – mini-beroertes).

Beenslagaders (perifere arteriën) – vooral in de benen. Dit leidt tot perifeer arterieel vaatlijden (PAV), wat zich uit als pijn, krampen, of vermoeidheid in de benen bij lopen (etalagebenen of claudicatio intermittens).

Nierslagaders – dit kan leiden tot hoge bloeddruk en nierschade.

Buikslagader (abdominale aorta) – kan leiden tot een aneurysma (uitstulping) die kan scheuren.

Symptomen: hoe herken je atherosclerose?

Het verraderlijke aan atherosclerose is dat je in de beginfase – soms jarenlang – helemaal niets merkt. Je voelt je prima, je hebt geen klachten, en ondertussen worden je bloedvaten smaller en stijver.

Symptomen ontstaan meestal pas wanneer een bloedvat voor 50-70% of meer is vernauwd, of wanneer een plaque scheurt en een bloedstolsel vormt. Wat je merkt, hangt af van welke bloedvaten zijn aangetast.

Symptomen van atherosclerose in de kransslagaders

Angina pectoris (pijn op de borst) is het klassieke symptom. Het voelt aan als:

Een drukkend, knellend, of beklemmend gevoel op de borst
Alsof er een olifant op je borst zit
Pijn die kan uitstralen naar je linkerarm, kaak, nek, of rug
Benauwdheid of ademnood

Stabiele angina ontstaat bij inspanning (wandelen, traplopen, fietsen) en verdwijnt in rust binnen 5-10 minuten. Dit gebeurt omdat je hart bij inspanning meer zuurstof nodig heeft, maar de vernauwde kransslagader niet genoeg bloed kan leveren.

Instabiele angina ontstaat ook in rust, duurt langer, of wordt steeds erger. Dit is een alarmsignaal – het risico op een hartinfarct is hoog. Bel 112.

Hartinfarct ontstaat wanneer een kransslagader plotseling volledig geblokkeerd raakt. Symptomen:

Hevige, aanhoudende pijn op de borst (langer dan 15-20 minuten)
Uitstralende pijn naar arm, kaak, nek, rug
Zweten, misselijkheid, braken
Angstgevoel, gevoel van naderend onheil
Kortademigheid

Let op: vrouwen hebben soms atypische symptomen – meer vermoeidheid, misselijkheid, rugpijn, minder duidelijke borstpijn. Bij twijfel: bel 112. Liever een keer te vaak dan te weinig.

Symptomen van atherosclerose in de halsslagaders

TIA (Transient Ischemic Attack) – een mini-beroerte die tijdelijk is (minuten tot uren). Symptomen:

Plotselinge verlamming of zwakte in gezicht, arm, of been (meestal aan één kant)
Plotselinge spraakproblemen – moeite met praten of begrijpen
Plotselinge visuele problemen – wazig zien, dubbelzien, of tijdelijk blindheid aan één oog
Plotselinge duizeligheid, verlies van balans, of coördinatieproblemen

Een TIA is een serieus waarschuwingssignaal – het risico op een echte beroerte binnen dagen of weken is hoog. Bel altijd 112, ook al zijn de symptomen alweer verdwenen.

Beroerte (herseninfarct) – symptomen zijn hetzelfde als bij een TIA, maar ze verdwijnen niet en kunnen blijvend zijn. Onthoud de FAST-test:

Face (gezicht) – hangt één kant van het gezicht?
Arms (armen) – kun je beide armen omhoog houden?
Speech (spraak) – kun je een simpele zin herhalen?
Time (tijd) – bel direct 112 bij één van deze symptomen

Symptomen van atherosclerose in de beenslagaders

Etalagebenen (claudicatio intermittens) is het klassieke symptoom:

Pijn, kramp, moeheid, of stijfheid in de kuiten, dijen, of billen bij lopen
De pijn begint na een bepaalde afstand lopen (bijvoorbeeld na 100 meter)
De pijn verdwijnt binnen enkele minuten als je stopt met lopen en rust
Je moet regelmatig stoppen tijdens wandelen (vandaar “etalagebenen” – alsof je steeds stopt om etalages te bekijken)

Bij ernstige vernauwing:

Pijn ook in rust, vooral ’s nachts
Koude, bleke, of blauwe voeten of tenen
Wonden of zweren op voeten of tenen die slecht genezen
Haaruitval op benen, glimmende huid

Algemene symptomen

Naast deze specifieke symptomen kunnen er algemene signalen zijn:

Vermoeidheid – chronisch, onverklaarbaar moe zijn
Verminderde inspanningstolerantie – je kunt minder goed inspannen dan vroeger
Hoge bloeddruk – vaak een gevolg én een oorzaak van atherosclerose
Erectiestoornissen bij mannen – atherosclerose in bekkenarteriën kan dit veroorzaken

Oorzaken en risicofactoren: waarom krijg je atherosclerose?

Atherosclerose ontstaat niet zomaar. Het is het resultaat van jarenlange blootstelling aan risicofactoren die je bloedvaten beschadigen. Sommige risicofactoren kun je niet veranderen, maar de meeste wel.

Risicofactoren die je niet kunt veranderen

Leeftijd – het risico stijgt met de jaren. Bij mannen stijgt het risico vanaf ongeveer 40 jaar, bij vrouwen vanaf de menopauze (rond 50-55 jaar). Dit komt doordat atherosclerose een geleidelijk proces is dat decennia duurt.

Geslacht – mannen hebben op jongere leeftijd een hoger risico dan vrouwen. Vrouwen zijn tot de menopauze enigszins beschermd door oestrogeen, wat een beschermend effect heeft op bloedvaten. Na de menopauze wordt het risico gelijk aan dat van mannen.

Erfelijkheid – als je ouders, broers, zussen, of grootouders hart- of vaatziekten hebben gehad op jonge leeftijd (mannen < 55 jaar, vrouwen < 65 jaar), is jouw risico verhoogd. Bepaalde genetische aandoeningen zoals familiaire hypercholesterolemie (erfelijk hoog cholesterol) verhogen het risico aanzienlijk.

Risicofactoren die je wel kunt veranderen

Dit zijn de factoren waar je invloed op hebt – en dit is waar preventie draait om.

Roken is één van de grootste risicofactoren. Roken beschadigt direct het endotheel van je bloedvaten, verhoogt ontstekingen, verhoogt bloeddruk, verlaagt het “goede” HDL-cholesterol, en maakt je bloed dikker (verhoogd risico op bloedstolsels). Zelfs meeroken verhoogt je risico.

Het goede nieuws: binnen 1-2 jaar na stoppen met roken daalt je risico aanzienlijk. Na 10-15 jaar is het bijna gelijk aan dat van iemand die nooit gerookt heeft.

Hoog LDL-cholesterol (“slecht” cholesterol) is een cruciale factor. LDL-cholesterol dringt de vaatwand binnen, oxideert, en vormt plaques. Hoe hoger je LDL, hoe groter het risico. Een LDL boven 3,0 mmol/L wordt als verhoogd beschouwd; optimaal is onder 2,6 mmol/L (of lager bij hoog risico).

Laag HDL-cholesterol (“goed” cholesterol) is ook een risico. HDL helpt cholesterol uit de vaatwand te verwijderen en terug te transporteren naar de lever. Laag HDL (bij mannen < 1,0 mmol/L, bij vrouwen < 1,3 mmol/L) betekent minder bescherming.

Hoge triglyceriden (een ander type vet in het bloed) boven 1,7 mmol/L verhogen ook het risico, vooral in combinatie met laag HDL.

Hoge bloeddruk (hypertensie) beschadigt de vaatwand door constante overdruk. Hoe hoger en hoe langer je bloeddruk verhoogd is, hoe meer schade. Een bloeddruk boven 140/90 mmHg is verhoogd; optimaal is onder 120/80 mmHg.

Diabetes (vooral type 2) versnelt atherosclerose aanzienlijk. Hoge bloedsuikerwaarden beschadigen bloedvaten, verhogen ontstekingen, en beïnvloeden cholesterol negatief. Mensen met diabetes hebben 2 tot 4 keer zo veel kans op hart- en vaatziekten.

Overgewicht en obesitas, vooral buikvet, verhogen het risico. Buikvet is niet inert – het produceert ontstekingsstoffen en hormonen die atherosclerose bevorderen. Een BMI boven 25 is overgewicht, boven 30 is obesitas. Belangrijk is ook de buikomvang: bij mannen > 102 cm, bij vrouwen > 88 cm is er sprake van te veel buikvet.

Inactiviteit – te weinig bewegen verhoogt je risico. De aanbeveling is minimaal 150 minuten matig intensieve inspanning per week (zoals stevig wandelen, fietsen, zwemmen). Mensen die dagelijks meer dan 8 uur zitten hebben een verhoogd risico, zelfs als ze sporten.

Ongezonde voeding – een dieet rijk aan verzadigd vet, transvetten, zout, suiker, en bewerkt vlees verhoogt het risico. Te weinig groente, fruit, vezels, en gezonde vetten (zoals uit vis en noten) is ook schadelijk.

Chronische stress verhoogt bloeddruk, ontstekingen, en kan leiden tot ongezond gedrag (roken, slecht eten, inactiviteit). Langdurige stress is een onafhankelijke risicofactor.

Chronische ontstekingen in het lichaam dragen bij aan atherosclerose. Dit kan komen door auto-immuunziekten (reumatoïde artritis), inflammatoire darmziekten (ziekte van Crohn, colitis ulcerosa), chronische infecties, of obesitas.

Het cumulatieve effect

Het is niet één risicofactor die atherosclerose veroorzaakt – het is de combinatie en de duur van blootstelling. Iemand die rookt, diabetes heeft, hoge bloeddruk heeft, en inactief is, heeft een veel hoger risico dan iemand met slechts één risicofactor.

Goed nieuws: elke risicofactor die je aanpakt, verlaagt je totale risico significant.

Diagnose: hoe wordt atherosclerose vastgesteld?

Atherosclerose wordt vaak pas ontdekt wanneer er symptomen zijn, maar kan ook eerder worden opgespoord via screening bij mensen met hoge risicofactoren.

Bij de huisarts

Je huisarts zal beginnen met een risicoprofilering:

Medische geschiedenis (eerder hartinfarct, beroerte, angina?)
Familiegeschiedenis (hart- en vaatziekten bij familie?)
Leefstijl (roken, bewegen, voeding, stress?)
Lichamelijk onderzoek (bloeddruk, gewicht, buikomvang, luisteren naar hartgeluiden en vaten)

Bloedonderzoek:

Lipidenprofiel: totaal cholesterol, LDL-cholesterol, HDL-cholesterol, triglyceriden
Nuchtere glucose (bloedsuiker) om diabetes op te sporen
HbA1c (gemiddelde bloedsuiker over 3 maanden)
Nierfunctie en leverfunctie
CRP (C-reactief proteïne) – een marker voor ontstekingen

Op basis hiervan kan je huisarts je cardiovasculaire risico berekenen – de kans op een hartinfarct of beroerte in de komende 10 jaar. Als dit risico verhoogd is, worden behandelingen gestart.

Aanvullend onderzoek

Als er symptomen zijn of het risico hoog is, kan verdere diagnostiek nodig zijn:

ECG (elektrocardiogram) – meet de elektrische activiteit van je hart. Kan afwijkingen laten zien die wijzen op doorbloedingsproblemen of eerder hartletsel.

Inspannings-ECG (fietstest) – je fietst op een hometrainer terwijl je ECG wordt gemeten. Als er vernauwingen in de kransslagaders zijn, worden deze zichtbaar als afwijkingen op het ECG tijdens inspanning.

Echografie van de halsslagaders (carotis echo) – met ultrasound worden je halsslagaders bekeken op verdikkingen en plaques. Dit is een eenvoudig, pijnloos onderzoek.

Enkel-arm-index (ankle-brachial index) – de bloeddruk in je enkel wordt vergeleken met die in je arm. Een lagere druk in de enkel wijst op vernauwingen in de beenslagaders.

CT-scan (coronaire calciumscore) – een speciale CT-scan die de hoeveelheid kalk in je kransslagaders meet. Hoe meer kalk, hoe meer atherosclerose. Dit wordt gebruikt bij mensen met onduidelijk risicoprofiel.

Coronaire angiografie (hartkatheterisatie) – de gouden standaard om vernauwingen in kransslagaders te zien. Een katheter wordt via een bloedvat in je lies of pols naar je hart geleid, en contrastmiddel wordt ingespoten terwijl röntgenfoto’s worden gemaakt. Dit laat exact zien waar en hoeveel vernauwingen er zijn. Dit is invasief en wordt meestal alleen gedaan als behandeling (dotteren, stent) wordt overwogen.

Behandeling: wat kun je eraan doen?

De behandeling van atherosclerose heeft drie doelen: het proces vertragen of stoppen, symptomen verminderen, en complicaties zoals hartinfarct of beroerte voorkomen. De behandeling bestaat uit leefstijlaanpassingen en, indien nodig, medicatie en medische ingrepen.

Leefstijlaanpassingen: de basis van alles

Dit zijn niet “leuke extra’s” – dit zijn de fundamentele pijlers van behandeling. Zonder deze aanpassingen zijn medicijnen veel minder effectief.

Stop met roken – dit is essentieel

Als je rookt, is stoppen het allerbelangrijkste wat je kunt doen. Roken is de meest schadelijke risicofactor. Binnen weken na stoppen begint je lichaam te herstellen – je bloeddruk daalt, je bloed wordt dunner, ontstekingen verminderen. Hulp nodig? Vraag je huisarts om begeleiding, nicotinevervangers, of medicatie zoals varenicline. De meeste mensen hebben meerdere pogingen nodig – geef niet op.

Gezonde voeding

Een hartgezond dieet kan je LDL-cholesterol, bloeddruk, en ontstekingen verlagen:

Eet meer:

Groenten en fruit – minimaal 250 gram groenten en 200 gram fruit per dag. Rijk aan vezels, antioxidanten, en kalium.
Volkoren granen – bruin brood, volkoren pasta, havermout, quinoa. Rijk aan vezels.
Vette vis – zalm, makreel, haring, sardines – minimaal 2x per week. Rijk aan omega-3-vetzuren die ontstekingsremmend werken.
Noten en zaden – een handvol per dag. Gezonde vetten, vezels, en mineralen.
Peulvruchten – bonen, linzen, kikkererwten. Rijk aan vezels en plantaardig eiwit.
Gezonde vetten – olijfolie, avocado. Onverzadigde vetten die HDL verhogen.

Eet minder:

Verzadigd vet – vlees (vooral rood en bewerkt vlees zoals worst, bacon, salami), boter, volle zuivel, kokosolie. Dit verhoogt LDL-cholesterol.
Transvetten – gefrituurde snacks, bakproducten, smeersels (let op etiketten: “gehard vet”). Dit verhoogt LDL en verlaagt HDL – het slechtste voor je bloedvaten.
Zout – maximaal 6 gram per dag. Te veel zout verhoogt bloeddruk. Let op verborgen zout in brood, kant-en-klaar maaltijden, en vleeswaren.
Suiker en geraffineerde koolhydraten – frisdrank, snoep, witbrood, gebak. Dit verhoogt triglyceriden en bevordert overgewicht.
Bewerkt vlees – worst, bacon, salami. Verhoogt het risico op hart- en vaatziekten.

Populaire diëten:

Mediterraan dieet – veel groenten, fruit, volkoren granen, vis, olijfolie, noten. Bewezen effectief.
DASH-dieet – ontwikkeld om bloeddruk te verlagen, maar ook goed voor cholesterol.

Beweeg regelmatig

Lichaamsbeweging heeft vele positieve effecten: verhoogt HDL-cholesterol, verlaagt bloeddruk, verbetert insulinegevoeligheid, vermindert ontstekingen, helpt bij gewichtsverlies, en traint je hart en bloedvaten.

Aanbeveling:

Minimaal 150 minuten matig intensieve inspanning per week (bijvoorbeeld 30 minuten per dag, 5 dagen per week).
Of 75 minuten intensief (zoals hardlopen, fietsen op tempo).
Plus 2x per week spierversterkende oefeningen.

Matig intensief betekent: je kunt nog praten, maar niet zingen. Je hartslag en ademhaling zijn verhoogd. Voorbeelden: stevig wandelen, fietsen, zwemmen, dansen, tuinieren.

Begin klein als je nu niet beweegt – zelfs 10 minuten per dag helpt. Bouw langzaam op.

Verminder zitten – sta elk uur even op, loop rond, rek uit. Lang zitten verhoogt het risico, zelfs als je sport.

Gewichtsverlies bij overgewicht

Zelfs 5-10% gewichtsverlies heeft grote gezondheidsvoordelen: lagere bloeddruk, beter cholesterol, betere bloedsuikercontrole. Focus niet op snelle crash-diëten, maar op duurzame veranderingen in voeding en beweging.

Verminder stress

Chronische stress verhoogt bloeddruk en ontstekingen. Stressmanagement kan helpen:

Voldoende slaap (7-9 uur per nacht)
Ontspanningstechnieken (ademhaling, meditatie, yoga)
Sociale contacten en steun
Hobby’s en plezier
Professionele hulp bij chronische stress, angst, of depressie

Alcohol matigen

Matig alcoholgebruik (maximaal 1 glas per dag) kan HDL-cholesterol licht verhogen, maar meer alcohol verhoogt bloeddruk en triglyceriden. Als je niet drinkt, begin er niet mee. Als je wel drinkt, beperk het.

Medicatie

Als leefstijlaanpassingen onvoldoende zijn, of als je risico hoog is, kan medicatie nodig zijn.

Statines (cholesterolverlagers) zijn de hoeksteen van medicamenteuze behandeling. Ze remmen de aanmaak van cholesterol in de lever, waardoor je LDL-cholesterol daalt (vaak met 30-50%). Veelgebruikte statines: atorvastatine, simvastatine, rosuvastatine.

Bijwerkingen: Spierpijn komt voor bij 5-10% van gebruikers. Meestal mild, maar soms ernstig. Andere bijwerkingen: vermoeidheid, hoofdpijn, maagklachten, licht verhoogde kans op diabetes (vooral bij hoog risico). Voor de meeste mensen wegen de voordelen op tegen de bijwerkingen.

Bloeddrukverlagers zijn nodig als je bloeddruk verhoogd blijft ondanks leefstijl. Er zijn verschillende soorten:

ACE-remmers (zoals enalapril, ramipril) – verwijden bloedvaten, beschermen nieren
Sartanen (zoals losartan, valsartan) – vergelijkbaar met ACE-remmers
Bètablokkers (zoals metoprolol, bisoprolol) – verlagen hartslag en bloeddruk
Calciumblokkers (zoals amlodipine) – ontspannen bloedvaten
Diuretica (zoals hydrochloorthiazide) – plaspillen, verlagen bloedvolume

Vaak is een combinatie nodig.

Antistollingsmiddelen (bloedverdunners) voorkomen bloedstolsels:

Acetylsalicylzuur (aspirine) – lage dosis (80-100 mg per dag) remt bloedplaatjes. Wordt vaak voorgeschreven bij mensen met hoog risico of bestaande hart- en vaatziekten.
Clopidogrel, prasugrel, ticagrelor – sterkere bloedplaatjesremmers, gebruikt na hartinfarct of stentplaatsing.

Diabetesmedicatie is cruciaal bij diabetes. Goede bloedsuikercontrole (HbA1c < 53 mmol/mol) vermindert schade aan bloedvaten.

Andere medicijnen:

Ezetimibe – remt cholesterolopname in de darm, gebruikt in combinatie met statines
PCSK9-remmers (zoals evolocumab, alirocumab) – zeer krachtige cholesterolverlagers, duur, gebruikt bij mensen die statines niet verdragen of onvoldoende effect hebben
Fibraten – verlagen triglyceriden, verhogen HDL

Medische ingrepen

Bij ernstige vernauwingen kunnen ingrepen nodig zijn om de bloedstroom te herstellen.

Dotteren (PCI – percutane coronaire interventie)

Een katheter met een ballon wordt via een bloedvat in je lies of pols naar de vernauwde kransslagader geleid. De ballon wordt opgeblazen, waardoor de plaque wordt platgedrukt en het bloedvat wordt verwijdt. Meestal wordt een stent (een metalen kooitje) geplaatst om het bloedvat open te houden. Dit is de standaardbehandeling bij een acuut hartinfarct en bij ernstige, symptomatische vernauwingen.

Bypass-operatie (CABG – coronary artery bypass grafting)

Een open hartoperatie waarbij een ader (meestal uit je been) of slagader wordt gebruikt om een omleiding te maken rond de vernauwde kransslagader. Het bloed stroomt via deze bypass om de vernauwing heen. Dit wordt gedaan bij meerdere of zeer complexe vernauwingen.

Carotis endarterectomie

Chirurgische verwijdering van plaque uit de halsslagader. Dit wordt gedaan bij ernstige vernauwingen om beroertes te voorkomen.

Carotis stenting

Vergelijkbaar met dotteren, maar dan in de halsslagader. Minder invasief dan chirurgie.

Amputatie (in uiterste gevallen)

Bij zeer ernstig perifeer vaatlijden, als weefsels afsterven en niet meer te redden zijn, kan amputatie noodzakelijk zijn. Dit is een laatste redmiddel.

Preventie: hoe voorkom je atherosclerose?

Het goede nieuws is dat atherosclerose grotendeels te voorkomen is. Zelfs als je risicofactoren hebt, kun je je risico aanzienlijk verlagen.

Begin jong

Atherosclerose begint al op jonge leeftijd – soms in je tienerjaren. Gezonde gewoonten opbouwen in je jeugd en vroege volwassenheid betaalt zich uit over je hele leven.

Ken je cijfers

Laat regelmatig je bloeddruk, cholesterol, en bloedsuiker checken, vooral vanaf 40 jaar of eerder bij risicofactoren. Weten waar je staat, is de eerste stap.

Handel naar je risico

Als je een hoog risico hebt (familiegeschiedenis, meerdere risicofactoren), neem dat dan serieus. Leefstijlaanpassingen en mogelijk medicatie kunnen je leven redden.

Vroege detectie

Bij mensen met risicofactoren kan screening (zoals echografie van halsslagaders of coronaire calciumscore) vroege atherosclerose opsporen voordat symptomen ontstaan. Bespreek dit met je arts.

Prognose: hoe is het verdere verloop?

De prognose van atherosclerose hangt af van vele factoren: de ernst, de locatie, hoe snel je handelt, en hoe goed je risicofactoren controleert.

Met behandeling en leefstijlaanpassingen kunnen veel mensen jarenlang zonder complicaties leven. Atherosclerose kan gestopt of vertraagd worden, en sommige plaques kunnen zelfs deels stabiliseren of krimpen met agressieve behandeling (zeer lage LDL-cholesterol, gezonde leefstijl).

Zonder behandeling zal atherosclerose progressief verergeren. Het risico op hartinfarct, beroerte, en andere complicaties stijgt met de jaren.

Na een hartinfarct of beroerte is intensieve behandeling cruciaal om herhaling te voorkomen. Met medicatie, leefstijlaanpassingen, en monitoring kunnen veel mensen nog jarenlang goed leven.

Complicaties van onbehandelde atherosclerose:

Hartinfarct
Beroerte
Hartfalen (hart kan niet meer goed pompen door herhaalde schade)
Ernstige doorbloedingsproblemen in benen (gangreen, amputatie)
Nierschade
Aneurysma (uitstulping van bloedvat die kan scheuren)

Deze complicaties zijn te voorkomen met tijdige herkenning en behandeling.

Veelgestelde vragen over atherosclerose

Wat zijn de symptomen van atherosclerose?

Het verraderlijke aan atherosclerose is dat je in de beginfase vaak helemaal geen symptomen hebt. De aandoening ontwikkelt zich sluipend over jaren of zelfs decennia, terwijl je je prima voelt. Symptomen ontstaan meestal pas wanneer een bloedvat voor 50-70% of meer is vernauwd, of wanneer een plaque scheurt en een bloedstolsel vormt.

Welke symptomen je krijgt, hangt af van welke bloedvaten zijn aangetast:

Bij atherosclerose in de kransslagaders (hart):

Angina pectoris – drukkende, knellende pijn op de borst bij inspanning die verdwijnt in rust
Benauwdheid en kortademigheid bij inspanning
Vermoeidheid en verminderde inspanningstolerantie
Hartinfarct – hevige, aanhoudende borstpijn, uitstralend naar arm, kaak, of rug; zweten, misselijkheid, angst

Bij atherosclerose in de halsslagaders (hersenen):

TIA (mini-beroerte) – tijdelijke verlamming, spraakproblemen, visuele problemen, duizeligheid
Beroerte – plotselinge verlamming aan één lichaamskant, spraakproblemen, verstoord bewustzijn

Bij atherosclerose in de beenslagaders:

Etalagebenen – pijn, kramp, of vermoeidheid in kuiten of dijen bij lopen die verdwijnt in rust
Koude, bleke voeten
Wonden of zweren die slecht genezen
Pijn ook in rust bij ernstige vernauwing

Algemene symptomen kunnen zijn: chronische vermoeidheid, hoge bloeddruk, en verminderd uithoudingsvermogen.

Belangrijk: veel mensen ontdekken pas dat ze atherosclerose hebben na een hartinfarct of beroerte. Daarom is preventie en vroege opsporing zo cruciaal – laat regelmatig je cholesterol, bloeddruk, en bloedsuiker checken, vooral als je risicofactoren hebt.

Is atherosclerose omkeerbaar?

Het korte antwoord: atherosclerose is niet volledig te genezen, maar het proces kan wel worden gestopt, vertraagd, en in sommige gevallen gedeeltelijk teruggedraaid.

Wat we weten:

Eenmaal gevormde plaques verdwijnen niet zomaar. Het calciumgehalte (de verkalking) in de vaatwand blijft aanwezig. Maar – en dit is belangrijk – met zeer agressieve behandeling kunnen plaques stabiliseren en zelfs deels krimpen.

Hoe?

Extreme verlaging van LDL-cholesterol (naar waarden onder 1,4-1,8 mmol/L) kan ervoor zorgen dat je lichaam langzaam cholesterol uit plaques terughaalt. Studies tonen aan dat bij mensen die jarenlang zeer lage LDL-waarden behouden (met hoge doses statines of PCSK9-remmers), plaques kunnen stabiliseren en het volume kan afnemen met 5-10%.

Gezonde leefstijl versterkt dit effect:

Mediterraan dieet rijk aan groenten, fruit, noten, vis, olijfolie
Regelmatige beweging (150+ minuten per week)
Stoppen met roken
Gewichtsverlies bij overgewicht
Stressreductie

Plaques stabiliseren is misschien nog belangrijker dan krimpen. Een stabiele plaque met een dikke, sterke “dop” is veel minder gevaarlijk dan een zachte, instabiele plaque die kan scheuren. Statines, leefstijl, en ontstekingsremming helpen plaques te stabiliseren.

Realistische verwachtingen:

Je kunt nieuwe plaques voorkomen
Bestaande plaques kunnen stoppen met groeien
In het beste geval kunnen ze deels krimpen (10-20% volumevermindering over jaren)
De verkalking (calcium) blijft meestal aanwezig
Het belangrijkste doel is complicaties voorkomen (hartinfarct, beroerte)

Conclusie: Atherosclerose is een chronische aandoening die levenslange aandacht vereist. Met de juiste behandeling en leefstijl kun je het proces stoppen en je risico op complicaties drastisch verlagen. Sommige mensen met vergevorderde atherosclerose leven nog tientallen jaren zonder nieuwe problemen door consequente behandeling.

Wat is het verschil tussen atherosclerose en arteriosclerose?

Deze termen lijken veel op elkaar en worden vaak door elkaar gebruikt, maar er is een belangrijk verschil:

Arteriosclerose is de overkoepelende term voor alle vormen van verharding en verdikking van slagaderwanden. Het komt van het Latijn: “arterio” (slagader) en “sclerosis” (verharding). Het is dus een verzamelnaam.

Er zijn drie hoofdvormen van arteriosclerose:

Atherosclerose – verreweg de belangrijkste en meest voorkomende vorm (zie hieronder)
Mönckeberg-sclerose – verkalking in de middelste laag van de slagaderwand, zonder plaqueopboping. Komt vooral voor bij ouderen en mensen met nierschade.
Arteriolosclerose – verdikking van kleine arteriolen, vaak door langdurige hoge bloeddruk

Atherosclerose is een specifieke vorm van arteriosclerose waarbij de verharding wordt veroorzaakt door ophoping van vet, ontstekingscellen, en calcium in de binnenste laag (intima) van de slagader. Het woord komt van “athere” (Grieks voor “brij” of “pap”) – een verwijzing naar de vettige, papachtige inhoud van atherosclerotische plaques.

Belangrijkste kenmerken van atherosclerose:

Begint met ophoping van LDL-cholesterol in de vaatwand
Ontstekingsreactie met macrofagen en schuimcellen
Vorming van een atherosclerotische plaque (vetstreep → zachte plaque → harde, verkalkende plaque)
Geleidelijke vernauwing van het bloedvat
Risico op ruptuur (scheuren) van de plaque met bloedstolselvorming
Dit veroorzaakt hartinfarcten, beroertes, en andere vaatproblemen

In de praktijk:

Wanneer artsen of in medische teksten spreken over “aderverkalking” of “vaatverkalking,” bedoelen ze bijna altijd atherosclerose. Dit is immers de vorm die hartinfarcten en beroertes veroorzaakt en dus klinisch het meest relevant is.

Samengevat: Arteriosclerose is het dak, atherosclerose is de belangrijkste kamer eronder. Alle atherosclerose is arteriosclerose, maar niet alle arteriosclerose is atherosclerose.

Hoe merk je dat je vernauwingen hebt?

Het frustrerende antwoord is: in de beginfase merk je vaak helemaal niets. Vernauwingen door atherosclerose ontwikkelen zich geleidelijk over jaren tot decennia, en je lichaam compenseert aanvankelijk goed.

Waarom merk je lange tijd niets?

Je bloedvaten hebben reservecapaciteit – zelfs met een vernauwing van 30-50% kan er nog voldoende bloed doorheen om je weefsels van zuurstof te voorzien, in rust.
Je lichaam ontwikkelt soms collaterale bloedvaten (omwegen) rond vernauwingen om de bloedstroom te compenseren.
Atherosclerose groeit langzaam, dus je lichaam went eraan.

Wanneer ontstaan symptomen?

Symptomen treden meestal pas op bij een vernauwing van 50-70% of meer, of wanneer een plaque plotseling scheurt en een bloedstolsel vormt. Op dat moment is de bloedstroom zo beperkt dat je weefsels te weinig zuurstof krijgen, vooral bij inspanning.

Hoe merk je het dan?

Dit hangt af van waar de vernauwing zit:

Vernauwingen in de kransslagaders (hart):

Angina pectoris – drukkende, knellende pijn op de borst die begint bij inspanning (wandelen, traplopen, fietsen) en verdwijnt binnen 5-10 minuten rust. Dit is het klassieke symptoom van een significante vernauwing.
De pijn kan uitstralen naar je linkerarm, kaak, nek, of rug.
Benauwdheid of kortademigheid bij inspanning.
Sommige mensen voelen eerder vermoeidheid of zwakte dan pijn.

Vernauwingen in de halsslagaders (hersenen):

TIA (mini-beroerte) – plotselinge, tijdelijke symptomen zoals verlamming, spraakproblemen, visuele problemen. Dit is een alarmsignaal.
Soms geen symptomen tot er een echte beroerte optreedt.

Vernauwingen in de beenslagaders:

Etalagebenen – pijn, kramp, of vermoeidheid in je kuiten of dijen bij lopen, die verdwijnt als je even stilstaat. Dit begint vaak na een bepaalde afstand (bijvoorbeeld na 100 meter).
Koude voeten of tenen, bleek of blauw.
Bij ernstige vernauwing: pijn ook in rust, vooral ’s nachts.

Kan je vernauwingen opsporen voordat je symptomen krijgt?

Ja, via screening en diagnostiek:

Bloeddruk en cholesterol meten – verhoogde waarden zijn risicofactoren en aanleiding voor verder onderzoek.
Echografie van de halsslagaders – kan plaques en verdikkingen opsporen voordat symptomen ontstaan.
Coronaire calciumscore (CT-scan) – meet de hoeveelheid kalk in kransslagaders, een marker voor atherosclerose.
Enkel-arm-index – vergelijkt bloeddruk in enkel en arm om vernauwingen in beenslagaders op te sporen.

Wanneer moet je actie ondernemen?

Als je risicofactoren hebt (roken, hoge cholesterol, hoge bloeddruk, diabetes, familiegeschiedenis), laat je dan regelmatig checken.
Bij symptomen die kunnen wijzen op vernauwingen (borstpijn, etalagebenen, TIA-achtige verschijnselen), ga direct naar je huisarts.
Wacht niet tot symptomen ontstaan – preventie is effectiever dan behandeling achteraf.

Het devies: vroege opsporing redt levens. Je kunt vernauwingen hebben zonder het te weten, maar met bloedonderzoek, bloeddrukcontrole, en eventueel beeldvorming kunnen ze worden opgespoord voordat ze tot een hartinfarct of beroerte leiden.

Conclusie: het is nooit te laat om te beginnen

Atherosclerose is een stille moordenaar. Het sluipt je lichaam binnen, jarenlang ongemerkt, tot het toeslaat met een hartinfarct, beroerte, of andere ramp. Maar hier is de krachtige waarheid: je bent niet machteloos.

Atherosclerose is grotendeels het resultaat van keuzes – keuzes over hoe je eet, hoe je beweegt, of je rookt, hoe je omgaat met stress. Ja, erfelijkheid speelt een rol, en ja, leeftijd speelt een rol. Maar zelfs met slechte genen of een familiegeschiedenis kun je je risico drastisch verlagen door gezonde keuzes.

Het vereist discipline. Het vereist dat je sigaretten weglegt, dat je de trap neemt in plaats van de lift, dat je groenten kiest in plaats van friet, dat je stress serieus neemt. Het vereist soms medicijnen slikken, ook al voel je je prima. Het is niet altijd makkelijk, niet altijd leuk. Maar het alternatief – een hartinfarct op je 50e, een beroerte die je leven voor altijd verandert, langzaam stervende benen – is veel erger.

En hier is de hoop: het is nooit te laat om te beginnen. Zelfs als je 60 bent, jarenlang gerookt hebt, en je cholesterol te hoog is – als je vandaag begint met gezondere keuzes, zal je lichaam reageren. Je bloedvaten kunnen stabiliseren. Je risico kan dalen. Levens zijn gered door mensen die op hun 55e stopten met roken, op hun 60e begonnen te sporten, op hun 65e hun voeding veranderden.

Begin vandaag. Laat je bloeddruk en cholesterol meten. Stop met roken. Beweeg een half uur. Eet een salade in plaats van een hamburger. Het lijken kleine stappen, maar ze stapelen op. Elke gezonde keuze is een investering in je toekomst – in meer jaren, betere jaren, jaren zonder angst voor je hart.

Je hart klopt ongeveer 100.000 keer per dag, elke dag van je leven. Het pompt bloed door bijna 100.000 kilometer aan bloedvaten. Het vraagt niets van je – behalve dat je ervoor zorgt. Geef het schone vaten om doorheen te pompen. Geef het de kans om zijn werk te blijven doen, decennia lang.

Atherosclerose hoeft je toekomst niet te zijn. Neem de controle. Bescherm je bloedvaten. Red je eigen leven.

Dit artikel is bedoeld ter informatie en vervangt geen professioneel medisch advies. Bij risicofactoren voor hart- en vaatziekten of symptomen die kunnen wijzen op atherosclerose, raadpleeg altijd een huisarts of cardioloog.