Cornelia de Lange Syndroom: Symptomen en Behandeling

Inhoud

Wat is het Cornelia de Lange syndroom?

Het Cornelia de Lange syndroom (CDLS) is een zeldzame erfelijke aandoening die al voor de geboorte aanwezig is. Kinderen met dit syndroom hebben een ontwikkelingsachterstand in combinatie met karakteristieke uiterlijke kenmerken. Het meest opvallend zijn de wenkbrauwen die in een mooie boog lopen en elkaar bijna raken in het midden, een kleine hoofdomvang, geringe lengte en soms het ontbreken van vingers of tenen.

Het syndroom is vernoemd naar de Nederlandse kinderarts Cornelia de Lange, die deze aandoening in 1933 voor het eerst wetenschappelijk beschreef. Soms wordt ook gesproken van het Brachmann-de Lange syndroom, naar de Duitse arts die het enkele jaren eerder had beschreven.

Hoe vaak komt het Cornelia de Lange syndroom voor?

Het Cornelia de Lange syndroom is een zeldzame aandoening. Naar schatting heeft één op de 10.000 tot 30.000 kinderen in Nederland dit syndroom. Jaarlijks worden in ons land ongeveer 5 tot 10 kinderen met CDLS geboren.

Het syndroom komt even vaak voor bij jongens als bij meisjes, hoewel dit kan verschillen per type. Zowel de klassieke vorm met duidelijke kenmerken als mildere vormen komen voor, waarbij kinderen met de milde vorm veel minder symptomen hebben en een lichtere ontwikkelingsachterstand.

Verschillende types van het syndroom

Wetenschappers hebben inmiddels zes verschillende genetische oorzaken ontdekt die allemaal het Cornelia de Lange syndroom kunnen veroorzaken:

Type 1: Het meest voorkomende type (circa 70% van alle gevallen), veroorzaakt door een fout in het NIBPL-gen op chromosoom 5
Type 2: Ongeveer 5% van de gevallen, veroorzaakt door een fout in het SMC1A-gen op het X-chromosoom
Type 3: Zeldzaam, veroorzaakt door een fout in het SMC3-gen op chromosoom 10
Type 4: Zeer zeldzaam, veroorzaakt door een fout in het RAD21-gen op chromosoom 8
Type 5: Zeer zeldzaam, veroorzaakt door een fout in het HDCA8-gen op het X-chromosoom
Type 6: Zeer zeldzaam, veroorzaakt door een fout in het ANKRD11-gen op chromosoom 16

Bij ongeveer één op de zes kinderen met kenmerken van het syndroom is nog geen genetische oorzaak gevonden.

Wat veroorzaakt het Cornelia de Lange syndroom?

Genetische oorzaken

Het Cornelia de Lange syndroom wordt veroorzaakt door veranderingen (mutaties) in het erfelijk materiaal. Deze genen zijn belangrijk voor de normale ontwikkeling van verschillende delen van het lichaam tijdens de zwangerschap.

Erfelijkheid

In de meeste gevallen (ongeveer 99%) wordt de aandoening niet overgeërfd van de ouders. De genetische verandering ontstaat spontaan tijdens de ontwikkeling van het kind, wat ook wel “de novo” wordt genoemd.

Autosomaal dominante overerving Bij type 1, 3, 4 en 6 geldt dat wanneer een ouder het syndroom heeft, elk kind 50% kans heeft om de aandoening te erven.

X-gebonden overerving Type 2 en 5 liggen op het X-chromosoom. Vrouwen hebben twee X-chromosomen, waardoor zij vaak mildere symptomen hebben. Mannen hebben slechts één X-chromosoom, waardoor zij meestal duidelijker symptomen ontwikkelen.

Symptomen en kenmerken

Vroege symptomen bij baby’s

Laag geboortegewicht Kinderen met CDLS hebben vaak een laag geboortegewicht, meestal onder de 2500 gram bij voldragen baby’s. Dit komt door verminderde groei tijdens de zwangerschap.

Problemen met voeding Veel baby’s hebben moeite met drinken. Ze zijn vaak langzaam met voeden, laten de borst of speen vaak los en het kost veel tijd om voldoende voeding binnen te krijgen. Soms is tijdelijk sondevoeding nodig.

Karakteristiek huilen Baby’s met de klassieke vorm hebben vaak een typisch zacht, laag grommend huiltje dat verschilt van het normale babyluiden.

Lichamelijke ontwikkeling

Spierspanning Jonge kinderen hebben vaak een lage spierspanning (hypotonie), waardoor ze slapper aanvoelen. Met het ouder worden kan de spierspanning in de benen geleidelijk toenemen, wat het staan en lopen kan verbeteren, maar bij overmatige toename juist kan belemmeren.

Motorische ontwikkeling De motorische ontwikkeling verloopt langzamer dan gebruikelijk. Kinderen leren later rollen, zitten, staan en lopen. De helft van de kinderen loopt zelfstandig rond de leeftijd van twee jaar, en op tienjarige leeftijd kunnen 19 van de 20 kinderen zelfstandig lopen. Het lopen gaat vaak wat houterig en kinderen hebben meer moeite met complexere bewegingen zoals fietsen.

Spraak- en taalontwikkeling

Voor veel kinderen is het leren praten een grote uitdaging. De eerste woordjes komen vaak later dan verwacht en sommige kinderen leren helemaal niet praten. De meeste kinderen die wel praten, hebben een beperkte woordenschat en maken korte zinnen. Het begrijpen van taal gaat meestal beter dan het zelf spreken. De stem klinkt vaak hees.

Cognitieve ontwikkeling

Leerproblemen Een groot deel van de kinderen heeft problemen met leren. Het IQ varieert sterk, van 30 tot 100, met een gemiddelde rond de 50. Kinderen met de milde vorm hebben vaak een hoger IQ dan kinderen met de klassieke vorm.

Onderwijsbehoeften Een deel van de kinderen kan regulier onderwijs volgen, anderen hebben speciaal onderwijs nodig. Het leren gaat in een langzamer tempo en er is meer oefening en herhaling nodig.

Gedrag en sociaal-emotionele ontwikkeling

Sociaal-emotionele rijpheid Kinderen zijn in hun sociaal-emotionele ontwikkeling vaak jonger dan hun kalenderleeftijd. Een zesjarig kind kan emotioneel nog de behoeften hebben van een tweejarige.

Repetitieve bewegingen Veel kinderen maken graag herhalende bewegingen met hun armen en handen (stereotypieën), zoals handwapperen of draaiende bewegingen. Deze bewegingen komen vooral voor bij opwinding of spanning.

ADHD-kenmerken Aandachtsproblemen en hyperactiviteit komen vaker voor. Kinderen hebben moeite om langdurig de aandacht bij één activiteit te houden en zijn snel afgeleid.

Autistische kenmerken Veel kinderen tonen autistische kenmerken zoals moeite met oogcontact, behoefte aan structuur en voorspelbaarheid, en voorkeur voor bepaald speelgoed of activiteiten.

Zelfverwondend gedrag Een deel van de kinderen ontwikkelt zelfverwondend gedrag, zoals bijten in handen of haartrekken. Dit is vaak een uiting van frustratie.

Uiterlijke kenmerken

Gezicht en hoofd

Kleine hoofdomvang (microcefalie)
Wenkbrauwen die in een mooie boog lopen en elkaar bijna raken
Lange, dikke wimpers die naar buiten krullen
Fijn gevormde neus met opgewipte punt
Dunne bovenlip met naar beneden staande mondhoeken
Kleine onderkaak
Kort nekje

Groei De meeste kinderen zijn kleiner en lichter dan leeftijdsgenoten. Er zijn speciale groeicurves ontwikkeld voor kinderen met CDLS.

Beharing Kinderen hebben vaak toegenomen beharing (hirsutisme), waarbij het haar doorgroeit tot over de slapen en laag in de nek. Soms is ook het gezicht gedeeltelijk behaard.

Medische problemen

Ogen

Bijziendheid komt vaker voor
Scheelzien
Hangende oogleden (ptosis)
Verstopte traanbuisjes
Oogbewegingen (nystagmus)

Oren en gehoor

Slechthorendheid door problemen met de gehoorzenuw
Verhoogde kans op middenoorontstekingen
Vernauwde gehoorgang

Hart en bloedvaten Bij ongeveer een kwart van de kinderen komt een aangeboren hartafwijking voor, zoals gaatjes tussen de hartkamers of boezems, of vernauwingen van bloedvaten.

Spijsvertering

Reflux (terugstromen van maaginhoud)
Verstopping
Kwijlen door zwakke mondspieren
Soms aangeboren afwijkingen van maag of darmen

Ademhaling Kinderen zijn gevoeliger voor luchtweginfecties en bijholteontsteking door vernauwde uitgangen.

Armen en benen

Kleine, smalle handen
Ontbrekende vingers (meestal pink of ringvinger)
Duim die laag op de hand begint
Soms ontbrekende of vergroeide onderarmbeenderen
Kleine voeten, soms vergroeide tenen
Platvoeten door lage spierspanning

Andere medische aspecten

Epilepsie Ongeveer één op de vier kinderen ontwikkelt epilepsie, met verschillende soorten aanvallen.

Slaapproblemen Slaapproblemen komen vaak voor, zoals moeite met inslapen, ’s nachts wakker worden, of vroeg wakker zijn.

Temperatuurregulatie Kinderen hebben moeite met temperatuurswisselingen en kunnen gemakkelijk afkoelen of oververhit raken.

Pijnbeleving Veel kinderen hebben een hoge pijngrens en reageren minder op pijnlijke situaties.

Diagnose

Klinische herkenning

De diagnose wordt vaak gesteld op basis van de karakteristieke uiterlijke kenmerken in combinatie met de ontwikkelingsachterstand. De typische wenkbrauwen en andere gezichtskenmerken zijn meestal al bij de geboorte aanwezig.

Genetisch onderzoek

Bevestiging van de diagnose gebeurt door genetisch onderzoek van het bloed. Hierbij wordt gezocht naar veranderingen in de bekende genen die CDLS kunnen veroorzaken. Moderne technieken zoals exome sequencing maken het mogelijk om alle relevante genen tegelijk te onderzoeken.

Aanvullend onderzoek

Kinderen met CDLS krijgen vaak uitgebreid onderzoek om mogelijke complicaties op te sporen:

Hartonderzoek (echo)
Gehoortest
Oogonderzoek
Röntgenfoto’s van handen en onderarmen
Echo van buik en nieren
Bij epilepsie: EEG (hersenfilmpje)

Behandeling en begeleiding

Geen genezing mogelijk

Er is geen behandeling die het Cornelia de Lange syndroom kan genezen. De behandeling richt zich op het optimaliseren van de ontwikkeling en het aanpakken van specifieke problemen.

Multidisciplinaire aanpak

Fysiotherapie Een fysiotherapeut helpt bij het stimuleren van de motorische ontwikkeling en geeft adviezen om de spierspanning en bewegingsontwikkeling te optimaliseren.

Logopedie Logopedisten helpen bij:

Problemen met zuigen, drinken en slikken
Spraak- en taalontwikkeling
Communicatie door middel van gebaren of pictogrammen
Soms spraakcomputers voor kinderen die niet kunnen praten

Ergotherapie Ergotherapeuten adviseren over:

Dagelijkse activiteiten en zelfzorg
Hulpmiddelen zoals aangepast bestek of schrijfmateriaal
Stimulering van de ontwikkeling

Diëtiste Bij groei- en voedingsproblemen kan een diëtiste helpen met energieverrijkte voeding en voedingsadviezen.

Medische behandeling

Epilepsie Wanneer epilepsie voorkomt, wordt dit behandeld met anti-epileptische medicijnen zoals natriumvalproaat, levetiracetam of andere middelen. Soms zijn alternatieve behandelingen zoals een ketogeen dieet nodig.

Reflux Reflux wordt behandeld met:

Verdikking van de voeding
Zuurremming met medicijnen zoals omeprazol
In ernstige gevallen soms een operatie

Slaapproblemen Slaapproblemen kunnen worden aangepakt met:

Vaste slaaprituelen
Melatonine voor het inslapen
Bij epilepsie als oorzaak: behandeling van de epilepsie

Hartproblemen Aangeboren hartafwijkingen worden behandeld door een kindercardioloog. Soms zijn medicijnen of operaties nodig.

Gedragsbehandeling

Orthopedagogische begeleiding Orthopedagogen helpen ouders bij het omgaan met gedragsproblemen en het optimaliseren van de opvoeding.

Psychiatrische behandeling Bij ernstige gedragsproblemen kan een kinder- en jeugdpsychiater medicatie voorschrijven of andere behandelingen adviseren.

Onderwijsvoorzieningen

Afhankelijk van de cognitieve mogelijkheden volgen kinderen:

Regulier onderwijs (bij mildere vormen)
Speciaal onderwijs voor kinderen met leermoeilijkheden
Zeer speciaal onderwijs voor kinderen met ernstige beperkingen
Dagopvang voor kinderen die geen onderwijs kunnen volgen

Chirurgische ingrepen

Verschillende specialistische ingrepen kunnen nodig zijn:

Correctie van hartafwijkingen
Operaties voor niet-ingedaalde testikels
Correctie van gespleten lip of gehemelte
Behandeling van darmafwijkingen

Prognose en toekomstverwachting

Levensverwachting

De levensverwachting van mensen met het Cornelia de Lange syndroom is over het algemeen normaal. Alleen bij ernstige complicaties, zoals zware hartafwijkingen of darmafwijkingen, kan de levensverwachting verkort zijn.

Zelfstandigheid

De mate van zelfstandigheid in het latere leven varieert sterk en hangt af van:

Het type CDLS
De ernst van de cognitieve beperking
De aanwezigheid van medische complicaties
De kwaliteit van de begeleiding en behandeling

Sommige mensen met een milde vorm kunnen grotendeels zelfstandig leven, terwijl anderen levenslange begeleiding nodig hebben.

Veroudering

Volwassenen met CDLS krijgen vaak eerder verouderingsverschijnselen zoals grijze haren, rimpels en botontkalking. Dit vraagt om extra aandacht voor de gezondheid op oudere leeftijd.

Kinderen krijgen

De meeste mensen met CDLS zullen geen kinderen krijgen. Bij degenen met een mildere vorm die wel kinderen kunnen krijgen, is er een verhoogde kans (tot 50%) dat het kind ook CDLS heeft.

Erfelijkheidsadvies

Risico voor broers en zussen

Omdat CDLS meestal niet wordt overgeërfd maar spontaan ontstaat, hebben broers en zussen nauwelijks verhoogde kans op de aandoening. Alleen in de zeldzame gevallen waarin het wel wordt overgeërfd, hebben broers en zussen een verhoogd risico.

Prenatale diagnostiek

Wanneer de genetische oorzaak bekend is en er sprake is van erfelijkheid, is prenatale diagnostiek mogelijk door middel van vlokkentest of vruchtwaterpunctie. Deze onderzoeken hebben een klein risico op miskraam.

Genetische counseling

Een klinisch geneticus kan uitgebreide informatie geven over de erfelijkheid, risico’s voor toekomstige kinderen en mogelijkheden voor prenatale diagnostiek.

Ondersteuning en hulpbronnen

Patiëntenorganisaties

Er bestaan internationale organisaties die informatie en ondersteuning bieden aan families met CDLS, zoals de CdLS World federation die informatie en contact met andere families mogelijk maakt.

Begeleiding voor ouders

Het krijgen van een kind met CDLS heeft grote impact op het gezin. Maatschappelijk werkers en psychologen kunnen ondersteuning bieden bij:

Het verwerken van de diagnose
Het aanpassen van verwachtingen
Het vinden van praktische hulp
Contact met andere ouders

Toekomstig onderzoek

Wetenschappelijk onderzoek naar CDLS gaat door, gericht op:

Het beter begrijpen van de genetische oorzaken
Ontwikkeling van nieuwe behandelingen
Verbetering van de levenskwaliteit
Vroege diagnostiek en interventies

Conclusie

Het Cornelia de Lange syndroom is een complexe aandoening die invloed heeft op vele aspecten van de ontwikkeling en gezondheid. Hoewel er geen genezing mogelijk is, kunnen kinderen met CDLS met de juiste begeleiding en behandeling een waardevolle ontwikkeling doormaken.

Vroege herkenning, multidisciplinaire zorg en op maat gemaakte ondersteuning zijn essentieel voor het optimaliseren van de ontwikkeling en levenskwaliteit. Met voortschrijdend wetenschappelijk onderzoek en verbeterde zorgmogelijkheden is de prognose voor kinderen met CDLS de afgelopen jaren aanzienlijk verbeterd.

Voor ouders en verzorgers is het belangrijk om te weten dat elk kind met CDLS uniek is en zijn eigen ontwikkelingstraject zal volgen. Met geduld, liefde en de juiste professionele ondersteuning kunnen kinderen met dit syndroom hun volledige potentieel bereiken binnen hun mogelijkheden.