Hartkramp (Angina Pectoris): Symptomen, Oorzaken & Behandeling

Een drukkende, beklemmende pijn midden op je borst. Een gevoel alsof er iemand in je hart knijpt. Pijn die uitstraalt naar je linkerarm, je kaak, je schouders. Je raakt buiten adem, transpireert, voelt angst opkomen. Dit is hartkramp – medisch bekend als angina pectoris – en het is een waarschuwingssignaal van je hart dat je serieus moet nemen.

Hartkramp is geen hartaanval, maar het kan wel een voorbode zijn. Het is een signaal dat je hartspier tijdelijk te weinig zuurstof krijgt, meestal omdat de bloedvaten die je hart van zuurstof voorzien – de kransslagaders – vernauwd zijn door aderverkalking. Wanneer je hart harder moet werken (bij inspanning, stress, of kou) en de vernauwde aders niet genoeg zuurstofrijk bloed kunnen leveren, krijgt de hartspier kramp. Het resultaat: pijn.

Voor veel mensen is hartkramp een chronische aandoening waarmee ze leren leven – een “stabiele angina pectoris” die optreedt bij inspanning en verdwijnt met rust, gecontroleerd met medicatie en leefstijlaanpassingen. Deze vorm is niet direct levensbedreiging, hoewel het je wel vertelt dat er iets mis is met je kransslagaders.

Maar hartkramp kan ook escaleren naar een “onstabiele angina pectoris” – een vorm waarbij de pijn plotseling optreedt in rust, steeds erger wordt, en een directe voorbode kan zijn van een hartinfarct. Dit is een medisch noodgeval dat onmiddellijke behandeling vereist.

Het cruciaal verschil tussen die twee vormen – stabiel versus onstabiel – kan het verschil betekenen tussen leven en dood. Daarom moet iedereen die pijn op de borst ervaart weten hoe ze hartkramp kunnen herkennen, wanneer het een noodsituatie is, en wat ze moeten doen.

In dit artikel leer je alles over hartkramp: wat het precies is, wat er gebeurt in je hart, hoe je de symptomen herkent, het verschil tussen stabiele en onstabiele angina, wanneer je direct 112 moet bellen, hoe het wordt gediagnosticeerd en behandeld, en hoe je het kunt voorkomen. Deze kennis kan levensreddend zijn.

Wat is hartkramp (angina pectoris)?

Hartkramp – medisch angina pectoris genoemd – is een krampachtige, drukkende pijn op de borst die ontstaat wanneer de hartspier tijdelijk te weinig zuurstof krijgt. Het is een symptoom van onderliggende hartziekte, geen ziekte op zich.

De term “angina pectoris” komt uit het Latijn en Grieks: “angina” is afgeleid van het Griekse “anchone” (wurging) en “pectoris” is Latijn voor “borst”. Letterlijk betekent het dus “verstikkende pijn op de borst” – wat precies beschrijft hoe het voelt.

Wat gebeurt er in je hart?

Je hart is een spier – de hardst werkende spier in je lichaam. Het klopt ongeveer 100.000 keer per dag, elke dag van je leven, en pompt bloed door je hele lichaam. Om deze enorme taak uit te voeren, heeft je hartspier zelf ook constante toevoer van zuurstofrijk bloed nodig.

Dit zuurstofrijke bloed wordt geleverd via de kransslagaders (coronaire arteriën) – bloedvaten die rond de buitenkant van je hart lopen en zich vertakken in steeds kleinere vaten die de hartspierweefsel binnendringen. Er zijn drie hoofdkransslagaders die verschillende delen van je hart van bloed voorzien.

Wanneer deze kransslagaders gezond zijn – breed, elastisch, met gladde binnenwanden – stroomt het bloed gemakkelijk door en krijgt je hart alle zuurstof die het nodig heeft, zelfs tijdens inspanning wanneer je hart harder moet pompen.

Maar bij angina pectoris zijn deze kransslagaders vernauwd. In de meeste gevallen is de oorzaak atherosclerose(aderverkalking): een proces waarbij vet, cholesterol, calcium en andere stoffen zich ophopen aan de binnenwand van de arteriën en plaques vormen – verharde, vette afzettingen die de bloedvaten nauw maken.

Het zuurstoftekort: de oorzaak van de pijn

In rust, wanneer je hart rustig klopt met ongeveer 60-80 slagen per minuut, kunnen de vernauwde kransslagaders vaak nog net genoeg bloed leveren. Je merkt niets.

Maar wanneer je je inspant – je loopt de trap op, je haast je naar de bus, je tilt een zware boodschappentas – moet je hart harder werken. Het klopt sneller en krachtiger om meer bloed door je lichaam te pompen voor de extra zuurstof die je spieren nodig hebben. Dit betekent dat je hart zelf ook meer zuurstof nodig heeft.

Nu wordt het probleem duidelijk: de vernauwde kransslagaders kunnen niet genoeg bloed leveren aan de verhoogde behoefte. Een gedeelte van je hartspier krijgt tijdelijk te weinig zuurstof – dit heet ischemie.

Wanneer spierweefsel zonder voldoende zuurstof moet werken, gaat het over op een inefficiënte vorm van energieproductie die afvalstoffen produceert zoals melkzuur. Deze ophoping van afvalstoffen en het zuurstofgebrek zelf triggert pijnreceptoren. Het resultaat: je voelt een krampachtige, drukkende pijn.

Dit is hartkramp.

Het verschil met een hartinfarct

Het is cruciaal om te begrijpen dat hartkramp geen hartaanval (hartinfarct) is, hoewel de symptomen kunnen lijken:

Bij hartkramp (angina pectoris):

• De bloedstroom naar het hart is tijdelijk verminderd, maar niet volledig geblokkeerd
• Het zuurstoftekort is omkeerbaar – zodra je rust neemt (bij stabiele angina), verdwijnt de pijn binnen enkele minuten
• Er treedt geen blijvende schade op aan de hartspier
• Het is een waarschuwingssignaal dat je kransslagaders ernstig vernauwd zijn

Bij een hartinfarct:

• Een kransslagader raakt volledig geblokkeerd (meestal door een losgeraakte plaque en een bloedstolsel)
• Het deel van de hartspier dat door die ader werd gevoed krijgt helemaal geen bloed meer
• Zonder behandeling sterft dat stuk hartspier af – blijvende schade
• De pijn is intenser, duurt langer (meer dan 20 minuten), en verdwijnt niet met rust
• Dit is een levensbedreigende noodsituatie

Hartkramp is dus een minder ernstige, tijdelijke vorm van hetzelfde probleem – verminderde bloedstroom naar het hart. Maar het is wel een sterk waarschuwingssignaal dat je risico loopt op een hartinfarct als de onderliggende problemen niet worden aangepakt.

Prevalentie: hoe vaak komt het voor?

Angina pectoris komt veel voor, vooral bij oudere mensen:

• Ongeveer 2-4% van de volwassen bevolking heeft angina pectoris
• De prevalentie stijgt sterk met de leeftijd: bij mensen boven de 65 jaar heeft ongeveer 10-15% last van angina
• Mannen krijgen het vaker en op jongere leeftijd dan vrouwen (oestrogeen beschermt tegen aderverkalking)
• Na de menopauze stijgt het risico bij vrouwen sterk

In Nederland hebben naar schatting honderdduizenden mensen stabiele angina pectoris. Velen weten het niet eens omdat ze de symptomen niet herkennen of negeren als “gewoon moe worden” bij inspanning.

Stabiele versus onstabiele angina pectoris: het cruciale verschil

Dit is misschien wel de belangrijkste informatie in dit hele artikel: er zijn twee fundamenteel verschillende vormen van hartkramp, en het verschil tussen de twee kan levensreddend zijn om te kennen.

Stabiele angina pectoris

Stabiele angina pectoris is de meest voorkomende vorm – ongeveer 90% van alle angina gevallen. Het wordt “stabiel” genoemd omdat het een voorspelbaar patroon volgt:

Kenmerken van stabiele angina:

Voorspelbare triggers: De pijn treedt op bij specifieke, herkenbare situaties – bijna altijd bij lichamelijke inspanning (traplopen, rennen, fietsen, tillen), emotionele stress, blootstelling aan kou, of na een zware maaltijd. Je weet wat het triggert.

Korte duur: De pijn duurt enkele minuten – meestal 2-10 minuten, zelden langer dan 15-20 minuten.

Verdwijnt met rust: Zodra je stopt met de activiteit die de pijn veroorzaakte en rust neemt, verdwijnt de pijn binnen enkele minuten. Bij mensen die nitraat-medicatie gebruiken (zie later), verdwijnt de pijn binnen 5 minuten na inname.

Consistent patroon: De intensiteit, locatie, en triggers blijven ongeveer hetzelfde over tijd. Als je weet dat je altijd hartkramp krijgt na twee trappen lopen, dan blijft dat consistent.

Geen toename in frequentie: Het aantal aanvallen blijft ongeveer gelijk – het escaleert niet plotseling.

Stabiele angina is geen direct levensbedreigende noodsituatie, maar het is wel een serieuze aandoening die behandeling vereist. Het vertelt je dat je kransslagaders ernstig vernauwd zijn door aderverkalking en dat je risico loopt op een hartinfarct in de toekomst als het niet wordt behandeld.

Veel mensen leven jarenlang, zelfs decennia, met stabiele angina door medicatie, leefstijlaanpassingen, en soms medische ingrepen zoals een dotterbehandeling of bypassoperatie. Het is een chronische aandoening waarmee je kunt leren leven.

Onstabiele angina pectoris

Onstabiele angina pectoris is veel gevaarlijker en vereist onmiddellijke medische aandacht. Het heet “onstabiel” omdat het patroon verandert op een onvoorspelbare en zorgwekkende manier.

Kenmerken van onstabiele angina:

Pijn in rust: De hartkramp treedt plotseling op terwijl je rust neemt, zit, of zelfs slaapt – zonder enige inspanning of duidelijke trigger. Dit is zeer alarmerend omdat het betekent dat je hart zelfs bij minimale belasting al te weinig zuurstof krijgt.

Nieuwe of verergerende pijn:

• Je krijgt voor het eerst hartkramp (nieuwe angina)
• Of je stabiele angina wordt plotseling veel erger – intensere pijn, langere duur, vaker optredend
• Je krijgt hartkramp bij minder inspanning dan voorheen (waar je eerst twee trappen moest lopen, krijg je het nu al na een halve trap)

Langere duur: De pijn duurt langer dan 20 minuten en verdwijnt niet of nauwelijks met rust.

Niet reageert op medicatie: Je gebruikelijke nitraat-medicatie (als je die hebt) werkt niet meer, of werkt veel minder goed dan voorheen.

Toename in frequentie: De aanvallen worden steeds frequenter – misschien wel meerdere keren per dag.

Intenser: De pijn is ernstiger dan je gewend bent.

Wat maakt onstabiele angina zo gevaarlijk?

Onstabiele angina betekent meestal dat een atherosclerotische plaque in je kransslagader gebarsten of gescheurd is. Wanneer een plaque scheurt, probeert je lichaam dit te “repareren” door een bloedstolsel te vormen op de plek. Maar in een nauw bloedvat kan dit stolsel de ader verder blokkeren of zelfs volledig afsluiten.

Onstabiele angina is dus vaak de directe voorbode van een hartinfarct. Het is een medisch noodgeval. Zonder behandeling kan het binnen uren of dagen escaleren naar een volledige hartaanval.

Als je onstabiele angina symptomen hebt, bel onmiddellijk 112. Dit is geen situatie waarin je “even wacht om te zien of het overgaat” of “morgen naar de huisarts gaat”. Elk uur telt.

Snel verschil herkennen: wanneer 112 bellen?

Om het simpel te houden:

Bel 112 als:

• Je voor het eerst hartkramp hebt en niet weet wat het is
• De pijn in rust optreedt, zonder inspanning
• De pijn duurt langer dan 15-20 minuten
• De pijn wordt niet beter met rust
• Je nitraat-medicatie werkt niet (bij mensen die dit gebruiken)
• De pijn is intenser dan je gewend bent
• Je voelt misselijkheid, braakt, transpireert hevig, wordt kortademig, of voelt je verward

Ga naar je huisarts of cardioloog (niet acuut) als:

• Je regelmatig hartkramp krijgt bij inspanning die verdwijnt met rust
• Je je bestaande stabiele angina wilt laten evalueren
• Je nieuwe medicatie of behandeling wilt bespreken

Bij twijfel: bel altijd 112. Het is beter om vals alarm te slaan dan te laat te zijn.

Symptomen van hartkramp: hoe voelt het?

Hartkramp presenteert zich meestal met een karakteristieke combinatie van symptomen. Het herkennen van deze symptomen is cruciaal, niet alleen voor jezelf maar ook om anderen te kunnen helpen.

De typische pijn op de borst

Het hoofdsymptoom van angina pectoris is pijn of ongemak op de borst, maar de manier waarop mensen dit beschrijven varieert:

Drukkend of knijpend: Het meest voorkomende gevoel – alsof er iemand of iets stevig op je borst drukt, of alsof er een hand in je borst knijpt. Veel mensen leggen instinctief hun vuist op hun borst om aan te geven waar het voelt (het “Levine teken”).

Beklemmend of verstikkend: Een gevoel van beklemming, alsof je borst wordt ingesnoerd door een strakke band. Sommige mensen voelen alsof ze worden gewurgd of verstikt.

Zwaar gevoel: Een sensatie van zwaarte op de borst, alsof er een steen of gewicht op je borst ligt.

Brandend: Minder vaak, maar sommige mensen beschrijven een brandend gevoel achter het borstbeen – dit kan verward worden met brandend maagzuur (reflux).

Pijn achter het borstbeen: De pijn wordt meestal gevoeld centraal op de borst, midden achter het borstbeen (sternum), soms licht naar links.

Uitstralende pijn

Een kenmerk van hartkramp is dat de pijn vaak uitstraalt naar andere delen van je bovenlichaam:

Linkerarm: Dit is de meest bekende en frequente locatie. De pijn straalt uit naar de linkerarm, vaak naar de binnenkant van de arm, soms tot in de hand of vingers. Sommige mensen voelen een tintelend of doof gevoel in hun linkerhand.

Kaak en kaken: Pijn die uitstraalt naar de onderkaak, alsof je kiespijn hebt. Sommige mensen gaan eerst naar de tandarts omdat ze denken dat het een tandprobleem is.

Schouders: Pijn in een of beide schouders, vooral de linker schouder.

Nek en keel: Een drukkend gevoel in de keel of nek.

Rug: Pijn tussen de schouderbladen of in de bovenrug.

Rechterarm: Minder vaak dan links, maar kan ook voorkomen.

Bovenbuik: Soms straalt de pijn uit naar de bovenbuik – dit kan verward worden met maagklachten.

Bij vrouwen is de pijn vaak atypischer en straalt vaker uit naar de rug, kaak, en nek dan bij mannen.

Begeleidende symptomen

Naast de pijn op de borst kunnen er andere symptomen zijn:

Kortademigheid (dyspneu): Je voelt dat je niet genoeg lucht krijgt, ademen voelt zwaar. Dit kan optreden samen met de pijn, of soms zelfs als enige symptoom (vooral bij vrouwen en ouderen).

Vermoeidheid: Plotselinge, intense vermoeidheid of zwakte – je voelt je uitgeput na minimale inspanning.

Duizeligheid: Je voelt je licht in je hoofd, alles draait, of je voelt alsof je flauw gaat vallen.

Transpireren: Plots hevig zweten, vaak koud en klam zweet – je shirt is doorweekt.

Misselijkheid: Een naar gevoel in je maag, soms braken (vooral bij onstabiele angina of hartinfarct).

Angst: Een overweldigend gevoel van paniek of naderend onheil – een primitieve angst dat er iets ernstig mis is. Dit is niet “gewoon angst” maar een fysiek signaal van je lichaam.

Hartkloppingen: Je voelt je hart bonzen, kloppen, of overslaan.

Atypische presentaties

Niet iedereen ervaart de “klassieke” symptomen van hartkramp. Bepaalde groepen hebben vaak atypische presentaties:

Vrouwen:

• Vrouwen ervaren vaker atypische symptomen dan mannen
• De pijn is minder vaak duidelijk op de borst, maar meer diffuus
• Vaker uitstraling naar kaak, nek, rug, of buik
• Vaker vermoeidheid, kortademigheid, misselijkheid als belangrijkste symptoom zonder duidelijke borstpijn
• Dit maakt herkenning moeilijker – vrouwen presenteren zich vaak later met hartproblemen omdat ze de symptomen niet herkennen

Ouderen:

• Ouderen voelen vaak minder pijn (pijnperceptie neemt af met de leeftijd)
• Presenteren eerder met kortademigheid, vermoeidheid, verwardheid
• Vallen of plotselinge zwakte kan het enige symptoom zijn

Mensen met diabetes:

• Diabetes kan de zenuwen beschadigen (neuropathie), inclusief de zenuwen die pijn van het hart signaleren
• Kunnen “stille ischemie” hebben – hartkramp zonder pijn
• Presenteren met vermoeidheid, kortademigheid, of helemaal geen symptomen

Dit maakt het extra belangrijk om alert te zijn op atypische symptomen, vooral in deze risicogroepen.

Duur en timing van de symptomen

Stabiele angina:

• Begint tijdens of kort na inspanning, stress, kou, of een maaltijd
• Bereikt binnen 1-2 minuten de piek
• Duurt 2-10 minuten (zelden langer dan 15-20 minuten)
• Verdwijnt geleidelijk binnen enkele minuten na het stoppen van de activiteit of na het innemen van nitraten

Onstabiele angina / hartinfarct:

• Kan op elk moment optreden, ook in rust of tijdens de slaap
• De pijn is intenser
• Duurt langer dan 20 minuten, soms uren
• Verdwijnt niet of nauwelijks met rust of medicatie

Verschil met andere oorzaken van pijn op de borst

Niet elke pijn op de borst is hartkramp. Er zijn veel andere aandoeningen die vergelijkbare pijn kunnen veroorzaken:

Spierpijn: Pijn die erger wordt bij beweging of aanraking, scherp in plaats van drukkend, meer oppervlakkig.

Reflux (brandend maagzuur): Brandende pijn achter het borstbeen, vaak na het eten, erger bij liggen, kan soms lastig te onderscheiden zijn van hartkramp.

Longproblemen (longontsteking, longembolie): Scherpe pijn die erger wordt bij inademing.

Angststoornis / paniekaanval: Kan scherpe borstpijn veroorzaken met kortademigheid en hartkloppingen – moeilijk te onderscheiden van hartkramp, daarom altijd eerst hartproblemen uitsluiten.

Costochondritis (ontsteking van kraakbeen tussen ribben en borstbeen): Scherpe pijn die erger wordt bij druk op de plek of bij beweging.

Bij twijfel moet pijn op de borst altijd serieus worden genomen en medisch worden geëvalueerd. Het is beter om een onschuldige oorzaak uit te sluiten dan een hartprobleem te missen.

Oorzaken van hartkramp: waarom krijg je het?

Hartkramp ontstaat wanneer je hartspier tijdelijk te weinig zuurstof krijgt. Maar wat veroorzaakt dit zuurstoftekort? In vrijwel alle gevallen ligt de schuld bij problemen met de kransslagaders – de bloedvaten die je hart van zuurstofrijk bloed voorzien.

Atheromatose (aderverkalking): de belangrijkste oorzaak

Bij 95% van alle gevallen van angina pectoris is de onderliggende oorzaak coronaire atheromatose – aderverkalking van de kransslagaders. Dit is een proces waarbij vette, verharde afzettingen (plaques) zich ophopen aan de binnenwand van de kransslagaders en de bloedvaten vernauwer maken.

Hoe ontstaat atheromatose?

Het begint al op jonge leeftijd, soms in de tienerjaren. Kleine beschadigingen aan de binnenwand van de arteriën (het endotheel) veroorzaakt door hoge bloeddruk, roken, hoog cholesterol, of ontstekingen zetten een cascade in gang:

1. LDL-cholesterol (“slecht” cholesterol) dringt de arteriële wand binnen op de beschadigde plekken
2. Immuuncellen (macrofagen) proberen het cholesterol op te ruimen maar raken zelf vol met vet en veranderen in “schuimcellen”
3. Deze schuimcellen hopen zich op en vormen een vettige streep in de arteriële wand
4. Over tijd groeien deze opstapellingen en trekken ze meer cholesterol, calcium, ontstekingscellen, en bindweefsel aan
5. Het resultaat: een atherosclerotische plaque – een harde, vette uitstulping die het lumen (de opening) van de ader nauwer maakt

Naarmate de plaque groeit, wordt de bloedstroom meer en meer beperkt. Wanneer de vernauwing significant wordt (meestal >70% vernauwing), kan de bloedstroom niet meer voldoen aan de verhoogde zuurstofbehoefte tijdens inspanning – en je krijgt hartkramp.

Andere oorzaken van hartkramp

Hoewel atheromatose veruit de belangrijkste oorzaak is, zijn er andere aandoeningen die hartkramp kunnen veroorzaken:

Coronaire vaatspasmen (Prinzmetal angina):

• Plotselinge, tijdelijke vernauwing van een kransslagader door samentrekking van de spierwand
• Treedt vaak op in rust, meestal ’s nachts of in de vroege ochtend
• Kan optreden in verder gezonde arteriën of in arteriën met enige atheromatose
• Veroorzaakt wordt door disfunctie van het endotheel en kan getriggerd worden door roken, cocaine, stress, kou
• Reageert goed op calciumantagonisten (medicatie die bloedvaten ontspant)

Aortaklepvernauwing (aortastenose):

• De aortaklep (klep tussen linker hartkamer en aorta) is vernauwd
• Het hart moet harder werken om bloed door de nauwer klep te pompen
• Dit verhoogt de zuurstofbehoefte van het hart, maar de coronaire perfusie is verminderd
• Kan hartkramp veroorzaken zelfs met gezonde kransslagaders

Hypertrofische cardiomyopathie:

• Een erfelijke aandoening waarbij de hartspier abnormaal verdikt is
• De verdikte spier heeft meer zuurstof nodig, maar de kransslagaders zijn niet evenredig gegroeid
• Kan hartkramp veroorzaken bij inspanning

Ernstige anemie (bloedarmoede):

• Te weinig rode bloedcellen betekent minder zuurstoftransport
• Het hart moet harder werken om voldoende zuurstof te leveren aan het lichaam
• Dit kan hartkramp triggeren, vooral bij mensen met al enige kransslagader vernauwing

Ernstige hypertensie (hoge bloeddruk):

• Het hart moet tegen hoge druk in pompen, wat extra zuurstof kost
• Kan hartkramp triggeren

Hartritmestoornissen:

• Zeer snelle hartritmestoornissen (zoals atriale fibrillatie met snelle hartfrequentie) verhogen de zuurstofbehoefte
• Het hart heeft minder tijd om zelf te vullen met bloed tussen slagen
• Kan hartkramp veroorzaken

Risicofactoren voor kransslagader vernauwing

Omdat atheromatose de belangrijkste oorzaak is van hartkramp, is het cruciaal om de risicofactoren te kennen. Sommige kun je niet veranderen, andere wel:

Niet-veranderbare risicofactoren:

Leeftijd: Risico stijgt sterk na 45 jaar bij mannen, na 55 jaar bij vrouwen.

Geslacht: Mannen hebben hoger risico op jongere leeftijd. Vrouwen worden beschermd door oestrogeen tot de menopauze, daarna stijgt hun risico snel.

Genetica en familiegeschiedenis: Als je ouders, broers, of zussen op jonge leeftijd (<55 jaar bij mannen, <65 jaar bij vrouwen) hartziekten hebben gehad, loop je zelf verhoogd risico. Genetische factoren bepalen deels hoe je lichaam cholesterol verwerkt en hoe gevoelig je arteriën zijn voor atheromatose.

Veranderbare risicofactoren:

Roken: Dit is de belangrijkste veranderbare risicofactor. Roken beschadigt de binnenwand van arteriën, verhoogt bloeddruk, vermindert HDL (“goed” cholesterol), verhoogt de neiging tot bloedstolselvorming, en versnelt atheromatose exponentieel. Stoppen met roken is het beste dat je kunt doen voor je hart.

Hoog LDL-cholesterol: LDL-cholesterol (“slecht” cholesterol) is de belangrijkste bouwsteen van atherosclerotische plaques. Hoe hoger je LDL, hoe sneller atheromatose zich ontwikkelt.

Laag HDL-cholesterol: HDL-cholesterol (“goed” cholesterol) helpt overtollig cholesterol uit arteriën te verwijderen. Lage HDL niveaus betekent minder bescherming.

Hoge bloeddruk (hypertensie): Hoge bloeddruk beschadigt de binnenwand van arteriën en versnelt atheromatose. Het verhoogt ook de werkbelasting van het hart.

Diabetes mellitus: Diabetes versnelt atheromatose aanzienlijk. Hoge bloedsuikerniveaus beschadigen bloedvaten en verhogen ontstekingen. Mensen met diabetes krijgen vaak op jongere leeftijd en ernstiger hartziekte.

Overgewicht en obesitas: Vooral buikvet verhoogt het risico op hartziekten via meerdere mechanismen (verhoogt bloeddruk, cholesterol, insulineresistentie, ontstekingen).

Lichamelijke inactiviteit: Gebrek aan beweging verhoogt alle andere risicofactoren – het verhoogt bloeddruk, verlaagt HDL, verhoogt gewicht, vermindert insuline gevoeligheid.

Ongezond dieet: Dieet hoog in verzadigde vetten, trans-vetten, zout, en geraffineerde suikers verhoogt cholesterol, bloeddruk, en gewicht.

Chronische stress: Langdurige stress verhoogt bloeddruk, bevordert ongezonde gewoontes (roken, ongezond eten), en verhoogt ontstekingen.

Overmatig alcoholgebruik: Meer dan matig alcoholgebruik (>1-2 drankjes per dag) verhoogt bloeddruk en triglyceriden.

Hoe meer van deze risicofactoren je hebt, hoe hoger je totale risico op hartziekten. Het goede nieuws: veel van deze factoren kun je beïnvloeden door leefstijlveranderingen en medicatie.

Uitlokkende factoren: wat triggert een aanval van hartkramp?

Als je kransslagaders al vernauwd zijn door atheromatose, kunnen bepaalde situaties een aanval van hartkramp uitlokken door de zuurstofbehoefte van je hart tijdelijk te verhogen of de zuurstoftoevoer verder te verminderen.

Lichamelijke inspanning

Dit is de meest voorkomende trigger. Wanneer je je inspant, moeten je spieren harder werken en hebben ze meer zuurstof nodig. Je hart reageert door sneller en krachtiger te kloppen om meer bloed (en dus zuurstof) door je lichaam te pompen.

Dit verhoogt de zuurstofbehoefte van de hartspier zelf enorm. Bij gezonde kransslagaders is dit geen probleem – ze kunnen de bloedstroom eenvoudig verhogen. Maar bij vernauwde kransslagaders is de capaciteit beperkt. Het hart vraagt meer zuurstof dan de vernauwde aders kunnen leveren – het resultaat is hartkramp.

Voorbeelden:

• Traplopen
• Heuvel oplopen
• Rennen of snel lopen
• Fietsen tegen de wind in
• Tillen van zware voorwerpen
• Sneeuw scheppen
• Intensieve huishoudelijke taken

De mate van inspanning die hartkramp triggert geeft een indicatie van hoe ernstig de vernauwing is. Als je al hartkramp krijgt bij minimale inspanning (langzaam lopen op vlak terrein), is de vernauwing ernstiger dan wanneer je het alleen krijgt bij zware inspanning.

Emotionele stress

Sterke emoties – angst, woede, opwinding, verdriet – activeren je sympathische zenuwstelsel (de “vecht-of-vlucht” reactie). Dit verhoogt je hartslag en bloeddruk, waardoor je hart harder moet werken en meer zuurstof nodig heeft.

Voorbeelden:

• Ruzie of conflict
• Angst of paniek
• Intense opwinding of vreugde
• Slecht nieuws ontvangen
• Spreken in het openbaar
• Spanning voor een deadline

Dit verklaart waarom sommige mensen hartkramp krijgen tijdens emotioneel belastende situaties, zelfs als ze fysiek rustig zitten.

Blootstelling aan kou

Koude temperaturen veroorzaken vaatvernauwing (vasoconstrictie) – je bloedvaten knijpen samen om warmte te behouden. Dit verhoogt je bloeddruk en maakt het moeilijker voor het hart om bloed te pompen, wat de zuurstofbehoefte verhoogt.

Daarnaast maakt kou je kransslagaders nauwer, wat de bloedstroom naar het hart verder beperkt.

Voorbeelden:

• Naar buiten gaan in koude weer, vooral na binnen te zijn geweest
• Koud water op je gezicht of handen
• Koud douchen
• Blootstelling aan koude wind

Mensen met angina pectoris krijgen vaak meer aanvallen in de winter. Zelfs iets simpels als de overgang van een warm huis naar koude buitenlucht kan hartkramp triggeren.

Zware maaltijden

Na het eten van een grote, zware maaltijd wordt bloed omgeleid naar je spijsverteringsstelsel om te helpen met de vertering. Dit vermindert tijdelijk de bloedstroom naar andere organen, inclusief het hart.

Tegelijkertijd moet je hart harder werken om voldoende bloed te pompen naar je darmen. Deze combinatie – verhoogde werkbelasting en verminderde coronaire perfusie – kan hartkramp triggeren.

Tip: Mensen met angina hebben vaak minder last als ze meerdere kleine maaltijden eten in plaats van enkele grote maaltijden.

Bedompte, zuurstof-arme omgevingen

In slecht geventileerde, warme, of bedompte ruimtes is de zuurstofconcentratie in de lucht lager. Dit betekent dat je bloed minder zuurstof opneemt bij elke ademhaling, wat de zuurstoftoevoer aan je hart vermindert terwijl de behoefte hetzelfde blijft – een recept voor hartkramp.

Roken

Roken – zelfs één sigaret – veroorzaakt acute vaatvernauwing, verhoogt hartslag en bloeddruk, en vermindert de zuurstof dragende capaciteit van je bloed (omdat koolstofmonoxide uit de rook zuurstof uit je rode bloedcellen verdringt). Dit is waarom veel mensen direct na het roken hartkramp krijgen.

Hoge bloeddruk episode

Een plotselinge piek in bloeddruk – door stress, pijn, of andere oorzaken – verhoogt de werkbelasting van het hart aanzienlijk en kan hartkramp triggeren.

Ernstige bloedarmoede

Bij anemie (bloedarmoede) heeft je bloed te weinig rode bloedcellen om voldoende zuurstof te transporteren. Je hart moet veel harder werken om voldoende zuurstof te leveren aan je lichaam – dit kan hartkramp triggeren zelfs bij rust.

Hyperventilatie

Paradoxaal genoeg kan hyperventilatie (snel, oppervlakkig ademen) juist de zuurstoftoevoer aan je hart verminderen. Hyperventilatie verlaagt het CO2-gehalte in je bloed, wat vaatvernauwing veroorzaakt, inclusief in de kransslagaders.

Diagnose: hoe wordt hartkramp vastgesteld?

Als je symptomen hebt die kunnen wijzen op hartkramp, is het essentieel om medisch onderzoek te krijgen. De diagnose begint bij je huisarts, die je kan doorverwijzen naar een cardioloog (hartspecialist) voor verder onderzoek.

Anamnese (medische geschiedenis)

De cardioloog begint met een uitgebreid gesprek over je symptomen:

• Beschrijf de pijn: waar voel je het, hoe voelt het (drukkend, knijpend, etc.)
• Wanneer treedt het op: bij inspanning, rust, specifieke triggers
• Hoe lang duurt het: seconden, minuten, uren
• Wat maakt het beter: rust, medicatie
• Begeleidende symptomen: kortademigheid, zweten, misselijkheid
• Je medische geschiedenis: diabetes, hoge bloeddruk, hoog cholesterol, eerdere hartproblemen
• Familiegeschiedenis: hartziekten bij familieleden
• Risicofactoren: roken, dieet, beweging, stress

Deze informatie helpt de arts inschatten of je symptomen waarschijnlijk hartgerelateerd zijn.

Lichamelijk onderzoek

De cardioloog voert een fysiek onderzoek uit:

• Luisteren naar je hart en longen met een stethoscoop (auscultatie)
• Bloeddruk en hartslag meten
• Controleren op tekenen van hartfalen (gezwollen enkels, vocht in longen)
• Voelen van polsen in armen en benen
• Onderzoeken van de schildklier

Laboratoriumonderzoek (bloedtesten)

Bloedonderzoek kan onderliggende oorzaken en risicofactoren identificeren:

Lipidenprofile: Meet je cholesterolniveaus (totaal cholesterol, LDL, HDL, triglyceriden).

Nuchtere glucose en HbA1c: Test voor diabetes.

Nierfunctie en elektrolyten: Nierproblemen kunnen hartziekten verergeren.

Schildklierfunctie: Schildklierproblemen kunnen hartklachten veroorzaken.

Bloedbeeld: Test voor anemie.

Hartmerkers (troponine, CK-MB): Als er vermoeden is van acute schade aan het hart (bij onstabiele angina of hartinfarct). Bij stabiele angina zijn deze normaal.

Elektrocardiogram (ECG)

Een ECG of elektrocardiogram registreert de elektrische activiteit van je hart via elektrodes op je huid. Het is een snelle, pijnloze test die informatie geeft over je hartritme en of er tekenen zijn van eerdere hartschade of acute ischemie.

Rust-ECG: Gemaakt terwijl je rustig ligt. Bij stabiele angina is het rust-ECG vaak normaal omdat de ischemie alleen optreedt bij inspanning.

ECG tijdens een aanval: Als het ECG gemaakt wordt tijdens een aanval van hartkramp, kan het veranderingen laten zien (ST-segment depressie) die duiden op ischemie. Deze veranderingen verdwijnen wanneer de pijn verdwijnt.

Inspannings-ECG (fietstest)

Omdat rust-ECG vaak normaal is bij stabiele angina, is een inspannings-ECG of fietstest vaak essentieel voor de diagnose.

Hoe werkt het:

• Je fietst op een hometrainer of loopt op een loopband
• Elektrodes op je borst registreren continue je hart-activiteit
• De intensiteit wordt geleidelijk verhoogd
• Je bloeddruk en hartslag worden gemonitord
• Je vertelt wanneer je pijn krijgt

Wat wordt gezocht:

• Veranderingen in het ECG die duiden op ischemie (ST-segment depressie)
• Op welk inspanningsniveau de symptomen optreden
• Hoe je bloeddruk en hartslag reageren

Een positieve inspannings-ECG – waarbij karakteristieke ECG veranderingen optreden samen met typische symptomen – bevestigt de diagnose angina pectoris.

De test wordt gestopt als:

• Je significante symptomen ontwikkelt (pijn op de borst)
• ECG veranderingen optreden die duiden op ernstige ischemie
• Je bloeddruk te hoog of te laag wordt
• Je ritmestoornissen ontwikkelt
• Je de test niet meer aankan

Echocardiogram (hartecho)

Een echocardiogram gebruikt geluidsgolven (ultrasound) om beelden van je hart te maken. Het laat zien:

• Hoe goed je hartkamers pompen (ejectiefractie)
• De grootte en dikte van je hartwanden
• Hoe je hartkleppen functioneren
• Of er gebieden zijn met verminderde beweging (wijst op eerdere schade)

Bij stabiele angina is de hartfunctie vaak normaal in rust. Maar als er eerdere hartinfarcten zijn geweest, kunnen delen van het hart verminderd bewegen.

Stress-echo: Soms wordt een echocardiogram gemaakt tijdens of direct na inspanning om te kijken of delen van het hart slechter gaan pompen bij inspanning (duidt op ischemie).

Coronaire CT-angiografie

Een coronaire CT-angiografie is een CT-scan die gedetailleerde beelden maakt van je kransslagaders na het injecteren van contrast vloeistof.

Het kan:

• Vernauwingen in de kransslagaders visualiseren
• De ernst van atheromatose inschatten
• Beoordelen welke arteriën aangedaan zijn

Het is minder invasief dan een traditionele angiografie (hartkatheterisatie) en wordt steeds vaker gebruikt als eerste beeldvorming bij verdenking angina.

Hartkatheterisatie en coronaire angiografie

Dit is de gouden standaard voor het diagnosticeren en beoordelen van kransslagader vernauwingen. Het is invasief maar geeft de meest gedetailleerde informatie.

Hoe werkt het:

• Een dun, flexibel buisje (katheter) wordt ingebracht via een ader in je lies of pols
• De katheter wordt opgeschoven tot in je kransslagaders
• Contrastmiddel wordt geïnjecteerd terwijl röntgenfoto’s worden gemaakt
• Dit maakt de kransslagaders zichtbaar op de beelden

Het laat precies zien:

• Waar vernauwingen zitten
• Hoe ernstig de vernauwingen zijn (percentage obstructie)
• Hoeveel arteriën zijn aangedaan
• Of de vernauwingen geschikt zijn voor behandeling (dotter, stent, bypass)

Hartkatheterisatie wordt meestal gedaan:

• Als andere testen onduidelijk zijn
• Als er geplande behandeling is (dotter of stent plaatsen)
• Bij onstabiele angina of vermoeden van acuut coronair syndroom
• Voor het bepalen van de beste behandelingsstrategie

Nucleaire beeldvorming (myocard perfusie scan)

Een myocard perfusie scan (ook wel SPECT of thallium scan genoemd) gebruikt een kleine hoeveelheid radioactief materiaal om de bloedstroom naar je hartspier te visualiseren.

Hoe werkt het:

• Je krijgt een injectie met een radioactief merker
• Foto’s worden gemaakt van je hart in rust
• Dan doe je een inspanningstest (fietsen of medicatie die inspanning simuleert)
• Opnieuw krijg je een injectie en worden foto’s gemaakt

Het laat zien welke delen van je hart goed doorbloed worden en welke delen te weinig bloed krijgen bij inspanning.

Wanneer welk onderzoek?

Basis:

• Anamnese, lichamelijk onderzoek, bloedtesten, rust-ECG: bij iedereen

Volgende stap:

• Inspannings-ECG: eerste keuze bij de meeste mensen met verdenking stabiele angina
• Coronaire CT-angiografie: steeds vaker eerste keuze, vooral bij lager risico patiënten
• Stress-echo of myocard perfusie scan: bij mensen die niet kunnen fietsen of bij wie inspannings-ECG moeilijk te interpreteren is

Definitieve diagnose:

• Hartkatheterisatie: als er besloten wordt tot behandeling (dotter/stent), bij hoog risico, of als andere testen onduidelijk zijn

De keuze hangt af van je symptomen, risicoprofiel, en beschikbaarheid van de tests.

Behandeling van hartkramp: medicatie en leefstijl

De behandeling van angina pectoris heeft meerdere doelen: de symptomen verlichten, de kwaliteit van leven verbeteren, en – het belangrijkste – het risico op hartinfarct en overlijden verminderen. De behandeling bestaat uit een combinatie van medicatie, leefstijlaanpassingen, en soms medische ingrepen.

Acute behandeling tijdens een aanval

Als je een aanval van hartkramp krijgt, zijn er directe acties die je kunt nemen:

Stop met wat je aan het doen bent: Ga zitten of liggen en rust.

Gebruik nitraten (als je die hebt):

Nitroglycerin (nitroglycerine) of isosorbide dinitraat zijn medicijnen die snel je bloedvaten verwijden, inclusief je kransslagaders, waardoor meer bloed naar je hart kan stromen. Ze zijn verkrijgbaar als:

• Tabletten onder de tong (sublinguaal): Laat het tablet onder je tong smelten – het wordt binnen 1-3 minuten opgenomen. Niet doorslikken.
• Spray (zoals Nitrolingual spray): Spray onder de tong – werkt binnen 1-2 minuten.

Hoe te gebruiken:

• Bij eerste symptomen van hartkramp: plaats 1 tablet onder je tong of spray 1 dosis
• Als de pijn niet binnen 5 minuten vermindert: neem nog een dosis
• Na nog 5 minuten, als de pijn blijft: neem een derde dosis
• Als na 3 doses (totaal 15 minuten) de pijn niet verdwijnt: bel 112 – dit kan een hartinfarct zijn

Bijwerkingen nitraten:

• Hoofdpijn (zeer vaak, meestal mild)
• Duizeligheid bij opstaan (door lage bloeddruk)
• Hartkloppingen
• Gezichtsroodheid

Deze bijwerkingen zijn normaal en gaan over. Maar als je zeer duizelig wordt of flauw dreigt te vallen, ga dan liggen met je benen omhoog.

Adem rustig: Langzame, diepe ademhaling helpt je te kalmeren en verbetert zuurstofopname.

Blijf zitten of liggen: Sta niet op – plots opstaan kan je bloeddruk verder doen dalen, vooral na het nemen van nitraten.

Langdurige medicamenteuze behandeling

Voor mensen met stabiele angina pectoris zijn er verschillende klassen medicijnen die zowel symptomen verlichten als het risico op hartinfarcten verminderen.

1. Bètablokkers

Voorbeelden: Metoprolol (Selokeen), bisoprolol (Emcor), atenolol, carvedilol

Hoe werken ze: Bètablokkers blokkeren de effecten van adrenaline op je hart. Ze vertragen je hartslag en verminderen de kracht waarmee je hart samentrekt. Dit verlaagt de zuurstofbehoefte van je hart, waardoor hartkramp minder vaak optreedt.

Voordelen:

• Verminderen frequentie van aanvallen
• Verhogen inspanningscapaciteit
• Verminderen risico op hartinfarct en overlijden (bewezen in studies)

Bijwerkingen:

• Vermoeidheid
• Koude handen en voeten
• Langzame hartslag (bradycardie)
• Kunnen astma verergeren (niet gebruiken bij ernstig astma)
• Mogelijk erectiestoornissen

Bètablokkers zijn vaak de eerste keuze medicatie voor stabiele angina.

2. Nitraten (langwerkend)

Voorbeelden: Isosorbide mononitraat (Ismn, Isomo), isosorbide dinitraat (Isordil), nitroglycerin pleisters

Hoe werken ze: Langwerkende nitraten verwijden je bloedvaten (zowel aders als kransslagaders), verminderen de werkbelasting van je hart, en verbeteren de bloedstroom naar je hartspier.

Voordelen:

• Effectief in het voorkomen van aanvallen
• Goed voor mensen die bètablokkers niet kunnen gebruiken

Bijwerkingen:

• Hoofdpijn (vaak, kan verminderen na enkele dagen gebruik)
• Duizeligheid
• Gezichtsroodheid

Belangrijk: Het lichaam ontwikkelt tolerantie voor nitraten als je ze continu gebruikt. Daarom moet er elke dag een “nitraatvrije” periode van 10-14 uur zijn (meestal ’s nachts). Je arts zal je instrueren wanneer je je nitraten moet nemen.

3. Calciumantagonisten

Voorbeelden: Amlodipine (Norvasc), diltiazem (Tildiem), verapamil, nifedipine

Hoe werken ze: Calciumantagonisten ontspannen de spierwanden van bloedvaten, waardoor ze verwijden. Ze verlagen ook de hartslag (vooral diltiazem en verapamil) en verminderen de kracht van hartsamentrekkingen. Dit verlaagt de zuurstofbehoefte en verbetert de bloedstroom.

Voordelen:

• Effectief tegen hartkramp
• Goed alternatief als bètablokkers niet verdragen worden
• Bijzonder effectief bij coronaire spasmen (Prinzmetal angina)
• Verlagen bloeddruk (voordeel als je ook hypertensie hebt)

Bijwerkingen:

• Gezwollen enkels (vooral amlodipine)
• Hoofdpijn
• Duizeligheid
• Obstipatie (vooral verapamil)
• Gezichtsroodheid

4. Trombocytenaggregatieremmers (bloedverdunners)

Voorbeelden: Acetylsalicylzuur/aspirine (Ascal, Aspegic), clopidogrel (Plavix), ticagrelor (Brilique)

Hoe werken ze: Deze medicijnen voorkomen dat bloedplaatjes (trombocyten) aan elkaar kleven en bloedstolsels vormen. Bij angina pectoris zijn de atherosclerotische plaques kwetsbaar voor scheuren. Als een plaque scheurt, kan een bloedstolsel vormen dat de ader verder blokkeert en een hartinfarct veroorzaakt. Trombocytenaggregatieremmers verminderen dit risico aanzienlijk.

Voordelen:

• Verminderen risico op hartinfarct en overlijden met 20-30% (zeer bewezen)
• Relatief weinig bijwerkingen

Bijwerkingen:

• Verhoogd bloedingsrisico (mag sneller bloeden uit neus, tandvlees, krijgt sneller blauwe plekken)
• Maagklachten (aspirine)

Vrijwel iedereen met kransslagaderziekte moet dagelijks lage dosis aspirine (80-100mg) gebruiken, tenzij er contra-indicaties zijn (zoals maagzweren of bloedingsstoornissen).

5. Statines (cholesterolverlagers)

Voorbeelden: Atorvastatine (Lipitor), simvastatine (Zocor), rosuvastatine (Crestor), pravastatine

Hoe werken ze: Statines remmen de productie van cholesterol in de lever, waardoor het LDL-cholesterol in je bloed daalt. Maar ze hebben ook andere gunstige effecten: ze stabiliseren atherosclerotische plaques (maken ze minder geneigd te scheuren), verminderen ontstekingen in bloedvaten, en verbeteren de functie van het endotheel (binnenwand van bloedvaten).

Voordelen:

• Verminderen risico op hartinfarct en overlijden met 25-35% (zeer bewezen effectiviteit)
• Vertragen progressie van atheromatose
• Kunnen zelfs bestaande plaques laten krimpen (bij zeer lage LDL-niveaus)

Bijwerkingen:

• Spierpijn (5-10% van gebruikers) – meestal mild
• Zeldzaam: ernstige spierschade (rhabdomyolyse) – meld onmiddellijk spierpijn of bruine urine
• Leverfunctiestoornissen (zeldzaam)

Vrijwel iedereen met kransslagaderziekte moet een statine gebruiken, ongeacht hun cholesterolniveau. Het doel is een LDL-cholesterol <1,8 mmol/L, liefst <1,4 mmol/L.

6. ACE-remmers of sartanen

ACE-remmers voorbeelden: Enalapril (Renitec), perindopril (Coversyl), ramipril (Tritace) Sartanen voorbeelden:Losartan (Cozaar), valsartan (Diovan), telmisartan (Micardis)

Hoe werken ze: Deze medicijnen verlagen bloeddruk en beschermen bloedvaten. Ze remmen een systeem (renine-angiotensine systeem) dat bloeddruk verhoogt en bloedvaten laat vernauwen.

Voordelen:

• Verminderen risico op hartinfarct en overlijden bij mensen met kransslagaderziekte (bewezen effectiviteit)
• Beschermen de nieren, vooral bij diabetes
• Nuttig als je ook hoge bloeddruk of verminderde hartfunctie hebt

Bijwerkingen:

• Droge, prikkelende hoest (10-15% bij ACE-remmers, niet bij sartanen)
• Duizeligheid (vooral eerste dagen)
• Verhoogd kalium in bloed

Combinatietherapie

De meeste mensen met angina pectoris gebruiken meerdere medicijnen tegelijk. Een typische combinatie:

• Aspirine (bloedverdunner)
• Statine (cholesterolverlager)
• Bètablokker (symptoomverlichting, bescherming hart)
• ACE-remmer (bescherming bloedvaten)
• Nitraat (bij aanval of preventief voor inspanning)

Deze combinatie verlicht niet alleen symptomen maar vermindert ook significant het risico op hartinfarct en overlijden.

Leefstijlaanpassingen: cruciaal voor succes

Medicatie alleen is niet genoeg. Leefstijlveranderingen zijn minstens even belangrijk – soms zelfs belangrijker – voor het vertragen van atheromatose en het verminderen van symptomen.

Stoppen met roken

Als je rookt en angina pectoris hebt, is stoppen met roken het belangrijkste dat je kunt doen. De impact is enorm:

• Vermindert risico op hartinfarct met 50% binnen 1 jaar
• Stopt verdere verergering van atheromatose
• Verbetert symptomen aanzienlijk (minder aanvallen)
• Verhoogt inspanningscapaciteit

Elke sigaret veroorzaakt acute vaatvernauwing en verslechtert je symptomen. Stoppen is moeilijk, maar er is hulp: nicotinevervanging (pleisters, kauwgom), medicatie (varenicline, bupropion), en gedragstherapie verhogen de succeskans aanzienlijk.

Gezond dieet

Een hartgezond dieet kan atheromatose vertragen en je symptomen verminderen:

Mediterraan dieet is bewezen het beste voor mensen met hartziekten:

• Veel: groenten, fruit, volkoren granen, peulvruchten, noten, olijfolie, vis
• Matig: kip, eieren, zuivel
• Weinig: rood vlees, verwerkte vlees producten, suiker, geraffineerde granen

Specifieke aanbevelingen:

• Verminder verzadigde vetten: Minder boter, volle zuivel, vet vlees, koekjes, gebak
• Vermijd transvetten: Geen gedeeltelijk gehydrogeneerde oliën (check etiketten)
• Eet vette vis: Zalm, makreel, haring, sardines – 2x per week. Ze bevatten omega-3 vetzuren die ontstekingen verminderen en beschermen tegen hartziekten
• Meer vezels: Volkoren granen, groenten, fruit, peulvruchten – vezels verlagen cholesterol
• Minder zout: <5-6 gram per dag – verlaagt bloeddruk
• Minder suiker: Voorkom geraffineerde suikers en frisdranken

Gewichtsverlies (bij overgewicht)

Overgewicht verhoogt de werkbelasting van je hart en verergert alle risicofactoren (bloeddruk, cholesterol, diabetes). Zelfs 5-10% gewichtsverlies kan significante verbeteringen geven:

• Lagere bloeddruk
• Beter cholesterol profiel
• Betere bloedsuikerregulatie
• Minder symptomen van angina

Regelmatige lichaamsbeweging

Dit lijkt paradoxaal – beweging triggert hartkramp, maar regelmatige beweging behandelt het ook. Hier is waarom:

Voordelen van regelmatige beweging:

• Verbetert de efficiëntie van je hart: Je hart wordt sterker en hoeft minder hard te werken voor dezelfde prestatie
• Stimuleert groei van nieuwe kleine bloedvaten (collaterale circulatie) die het hart van alternatieve routes voorzien van bloed
• Verhoogt je inspanningscapaciteit: Je kunt meer doen voordat hartkramp optreedt
• Verbetert alle risicofactoren: Verlaagt bloeddruk, verbetert cholesterol, helpt met gewichtsverlies, vermindert insulineresistentie, vermindert stress
• Vermindert risico op hartinfarct en overlijden

Hoe te bewegen met angina:

Start altijd in overleg met je cardioloog. Vaak wordt aanbevolen om deel te nemen aan een hartrevalidatieprogramma – een gecontroleerd beweegprogramma onder medisch toezicht specifiek voor mensen met hartziekten.

Richtlijnen:

• Doe 30 minuten matige intensiteit beweging op minimaal 5 dagen per week (of 150 min/week)
• Kies activiteiten die je aankunnen: wandelen, fietsen, zwemmen
• Warm op en cool down altijd (5-10 minuten)
• Stop onmiddellijk als je pijn krijgt, rust, neem je nitraat indien nodig
• Bouw geleidelijk op – verhoog intensiteit langzaam over weken/maanden
• Vermijd plotselinge intensieve inspanning zonder opbouw

Preventief nitraat: Als je weet dat bepaalde activiteiten hartkramp triggeren, kun je 5-10 minuten voordat je begint een nitraat tablet of spray nemen om aanvallen te voorkomen.

Stressmanagement

Chronische stress verhoogt bloeddruk, stimuleert ontstekingen, en triggert hartkramp aanvallen. Stressreductie is belangrijk:

• Ontspanningstechnieken: Mindfulness, meditatie, ademhalingsoefeningen, yoga
• Cognitieve gedragstherapie: Als stress of angst significant is
• Voldoende slaap: 7-9 uur per nacht
• Sociale steun: Praat met vrienden, familie, of een steungroep

Alcoholbeperking

Matig alcoholgebruik (1 drankje per dag voor vrouwen, 1-2 voor mannen) kan cardiovasculaire voordelen hebben. Maar overmatig gebruik verhoogt bloeddruk en triglyceriden. Beperk tot matige hoeveelheden of vermijd volledig.

Vermijd triggers

Als je weet wat je hartkramp triggert, neem voorzorgsmaatregelen:

• Kou: Draag warme kleding, bedek je mond/neus met een sjaal in koude wind
• Zware maaltijden: Eet kleinere, frequentere maaltijden
• Plotselinge inspanning: Warm altijd op, bouw geleidelijk op

Medische interventies: dotteren, stents, en bypass

Als medicatie en leefstijl onvoldoende verlichting geven, of als je kransslagaders zeer ernstig vernauwd zijn, kunnen medische interventies nodig zijn om de bloedstroom te herstellen.

Percutane coronaire interventie (PCI / dotterbehandeling)

Ook wel angioplastie of dotteren genoemd. Dit is een minimaal invasieve procedure waarbij vernauwde kransslagaders worden verbreed.

Hoe werkt het:

• Via een ader in je lies of pols wordt een katheter ingebracht en opgeschoven naar de vernauwde kransslagader
• Een kleine ballon aan het uiteinde van de katheter wordt opgeblazen op de vernauwde plek, wat de plaque platdrukt en de ader verbreedt
• Meestal wordt ook een stent geplaatst – een klein metalen buisje dat de ader open houdt en voorkomt dat hij weer dicht gaat

Soorten stents:

• Bare metal stents (BMS): Simpele metalen stents
• Drug-eluting stents (DES): Stents bekleed met medicatie die vrijkomt en voorkomt dat de ader weer dichtgroeit – deze worden tegenwoordig het meest gebruikt omdat ze beter zijn

Voordelen:

• Zeer effectief in het verlichten van symptomen (80-90% verbetering)
• Minimaal invasief (kleine snede, meestal dezelfde dag naar huis)
• Kort herstel

Risico’s:

• Re-stenose: de ader kan weer dichtgroeien (5-10% bij drug-eluting stents)
• Stent trombose: bloedstolsel in de stent (zeldzaam maar ernstig)
• Bloedingen, infectie op insteekplaats
• Hartinfarct tijdens procedure (zeldzaam)

Na een stent moet je dubbele trombocytenaggregatieremming gebruiken (aspirine + clopidogrel of ander middel) voor minimaal 6-12 maanden om stent trombose te voorkomen.

Coronaire bypassoperatie (CABG)

Bij een coronaire bypassoperatie worden nieuwe bloedvaten (meestal aders uit je been of arteriën uit je borst) gebruikt om de vernauwde delen van je kransslagaders te “omzeilen” – het bloed krijgt een alternatieve route.

Wanneer gekozen:

• Meerdere kransslagaders ernstig vernauwd (vooral als de linker hoofdstam aangedaan is)
• Vernauwingen niet geschikt voor dotteren (te lang, te complex)
• Diabetes met meerdere vernauwingen (bypass geeft betere langetermijnresultaten)
• Eerdere stents die opnieuw dichtgegroeid zijn

Hoe werkt het:

• Open-hartoperatie onder volledige narcose
• Je hart wordt meestal stilgezet en een hart-longmachine neemt tijdelijk over
• De chirurg neemt een gezond bloedvat (meestal de inwendige borstader of een ader uit je been) en gebruikt het om een nieuwe route te maken van de aorta naar het kransslagader voorbij de vernauwing
• Vaak worden meerdere bypasses tegelijk gemaakt (double, triple, of quadruple bypass)

Voordelen:

• Zeer effectief voor complexe kransslagaderziekte
• Langdurige verlichting van symptomen (10-15 jaar)
• Vermindert risico op hartinfarct en overlijden bij ernstige ziekte

Nadelen:

• Grote operatie met langer herstel (6-12 weken volledig herstel)
• Risico’s van open-hartoperatie (infectie, bloeding, beroerte – totaal risico 1-3%)
• Litteken op borst

Wanneer welke behandeling?

De keuze hangt af van:

• Ernst van symptomen ondanks medicatie
• Aantal en locatie van vernauwingen
• Je algemene gezondheid
• Jouw voorkeur

Medicatie + leefstijl: Eerste keuze voor iedereen met stabiele angina.

PCI/stent: Voor mensen met aanhoudende symptomen ondanks medicatie, of met 1-2 vernauwde arteriën.

Bypass: Voor mensen met meerdere ernstige vernauwingen, vernauwing van de linker hoofdstam, of diabetes met complexe ziekte.

Studies tonen dat voor veel mensen met stabiele angina, medicatie + leefstijl net zo effectief is als stents voor het voorkomen van hartinfarcten – stents verlichten symptomen beter maar verbeteren de levensverwachting niet altijd. Daarom wordt altijd eerst medicatie geprobeerd voordat interventies worden overwogen.

Preventie: voorkomen is beter dan genezen

Als je nog geen angina pectoris hebt maar risicofactoren hebt, kun je veel doen om het te voorkomen. En als je al angina hebt, kunnen deze maatregelen verdere verergering stoppen of zelfs omkeren.

Controleer je risicofactoren

Cholesterol:

• Laat je cholesterol minimaal om de 5 jaar checken (vaker bij risicofactoren)
• Streef naar LDL <2,6 mmol/L als je geen hartziekten hebt, <1,8 mmol/L bij verhoogd risico
• HDL >1,0 mmol/L bij mannen, >1,2 mmol/L bij vrouwen

Bloeddruk:

• Controleer regelmatig (jaarlijks of vaker)
• Streef naar <140/90 mmHg, bij diabetes of nierziekte <130/80 mmHg

Bloedsuiker:

• Laat je nuchtere glucose en/of HbA1c controleren, vooral bij overgewicht, familiegeschiedenis diabetes, of andere risicofactoren
• Behandel diabetes streng als je het hebt (HbA1c <7%)

Gewicht:

• Bereik een gezond gewicht (BMI 18,5-25)
• Vooral buikvet verminderen (tailleomtrek <94cm mannen, <80cm vrouwen)

Leef gezond

De leefstijladviezen bij preventie zijn identiek aan die bij behandeling:

• Rook niet
• Eet een Mediterraan dieet
• Beweeg minimaal 150 min/week matige intensiteit
• Beperk alcohol
• Beheer stress
• Slaap voldoende

Ken je familiegeschiedenis

Als hartziekte in je familie voorkomt (vooral op jonge leeftijd), heb je verhoogd risico. Bespreek dit met je arts – vroege screening en agressievere preventie kan zinvol zijn.

Overweeg medicatie preventief

Als je hoog risico hebt (familiegeschiedenis, meerdere risicofactoren, diabetes), kan je arts preventieve medicatie adviseren:

• Statine als je LDL hoog is of je 10-jaars cardiovasculair risico >10%
• Aspirine (controversieel – voordelen en risico’s moeten afgewogen worden)
• Bloeddrukverlagende medicatie bij hypertensie

Prognose en leven met angina pectoris

Wat is de prognose?

De prognose bij angina pectoris hangt af van meerdere factoren:

Bij stabiele angina met goede behandeling:

• Jaarlijks risico op hartinfarct: 1-3%
• Jaarlijks risico op overlijden: 1-2%
• Veel mensen leven jarenlang, zelfs decennia, zonder hartinfarct

Factoren die prognose verbeteren:

• Goede therapietrouw (medicatie trouw innemen)
• Gezonde leefstijl (niet roken, bewegen, gezond eten)
• Goede controle van risicofactoren (bloeddruk, cholesterol, diabetes)
• Deelname aan hartrevalidatie

Factoren die prognose verslechteren:

• Roken
• Diabetes
• Verminderde hartfunctie (lage ejectiefractie)
• Ernstige ziekte (meerdere arteriën vernauwd, vernauwing van linker hoofdstam)
• Slechte inspanningscapaciteit

Bij onstabiele angina:

• Dit is een noodsituatie met hoog risico op hartinfarct (10-20% binnen weken zonder behandeling)
• Maar met snelle behandeling (medicatie, stent of bypass) kan het risico sterk verminderd worden

Leven met angina pectoris

Angina pectoris is een chronische aandoening, maar met de juiste aanpak kun je een volwaardig leven leiden:

Begrijp je grenzen: Leer welke activiteiten hartkramp triggeren en pas je aan. Dit betekent niet stoppen met leven, maar slimmer leven.

Gebruik je medicatie correct: Neem je langdurige medicatie dagelijks, en heb altijd je nitraat bij je voor aanvallen.

Communiceer: Vertel familie, vrienden, en collega’s over je aandoening en wat te doen bij een aanval.

Blijf actief: Beweging is cruciaal, ook met angina. Deelname aan hartrevalidatie kan enorm helpen.

Monitor je symptomen: Houd bij hoe vaak je aanvallen krijgt en wat ze triggert. Als het patroon verandert (meer aanvallen, bij minder inspanning, in rust), neem onmiddellijk contact op met je arts – dit kan betekenen dat het onstabiel wordt.

Regelmatige controles: Zie je cardioloog regelmatig (aanvankelijk om de 3-6 maanden, later jaarlijks als stabiel).

Blijf gemotiveerd: Leefstijlveranderingen zijn moeilijk maar cruciaal. Zoek steun van familie, vrienden, of een steungroep.

Reizen: Je kunt reizen met angina, maar:

• Neem voldoende medicatie mee (dubbele hoeveelheid in handbagage)
• Heb een kopie van je medicatielijst en medische informatie
• Weet waar ziekenhuizen zijn op je bestemming
• Vermijd extreme kou of hoogte (>2500m) zonder overleg met je arts
• Neem extra pauzes tijdens lange reizen

Seksualiteit: Veel mensen met angina zijn bang voor seks omdat het inspanning is. Maar sex is meestal veilig:

• Het equivalent van 2 trappen lopen qua inspanning
• Neem preventief een nitraat 10-15 minuten van tevoren als je onzeker bent
• Let op: Gebruik NOOIT erectiemiddelen (Viagra, Cialis, etc.) als je nitraten gebruikt – de combinatie kan fatale bloeddrukdaling veroorzaken. Bespreek dit met je arts.

Conclusie: serieus nemen en actie ondernemen

Hartkramp – angina pectoris – is meer dan alleen vervelende pijn op de borst. Het is een waarschuwingssignaal van je hart dat de bloedvaten die je hart van zuurstof voorzien vernauwd zijn. Het vertelt je dat er iets mis is en dat je actie moet ondernemen.

Het cruciale onderscheid is tussen stabiele en onstabiele angina:

Stabiele angina is een chronische aandoening – voorspelbaar, optredend bij inspanning, verdwijnend met rust. Met medicatie, leefstijlaanpassingen, en soms medische interventies kunnen de meeste mensen jarenlang goed leven en het risico op hartinfarcten minimaliseren.

Onstabiele angina is een medisch noodgeval – pijn in rust, nieuwe of verergerende symptomen, langdurig, niet reagerend op rust of medicatie. Dit is een voorbode van een hartinfarct en vereist onmiddellijke behandeling. Bij twijfel, bel 112.

De belangrijkste boodschappen:

Als je symptomen hebt die kunnen wijzen op hartkramp:

• Neem het serieus – laat het onderzoeken door je huisarts
• Bij nieuwe, ernstige, of langdurige borstpijn: bel 112
• Wacht niet af in de hoop dat het vanzelf overgaat

Als je de diagnose angina pectoris hebt gekregen:

• Neem je medicatie trouw – elke dag, ook als je je goed voelt
• Leefstijlveranderingen zijn niet optioneel – ze zijn essentieel
• Stoppen met roken is het belangrijkste dat je kunt doen
• Blijf bewegen, onder begeleiding van een hartrevalidatieprogramma indien mogelijk
• Heb altijd je nitraat bij je en weet hoe het te gebruiken
• Monitor je symptomen – als het patroon verandert, neem contact op met je arts
• Regelmatige controles bij je cardioloog zijn cruciaal

Als je risicofactoren hebt maar nog geen symptomen:

• Laat je cholesterol, bloeddruk, en bloedsuiker regelmatig controleren
• Leef gezond – het is nooit te laat om te beginnen
• Als je rookt, stop – dit is de grootste risicofactor die je kunt elimineren
• Ken je familiegeschiedenis en bespreek dit met je arts

Hartkramp is een serieuze aandoening, maar het is ook een behandelbare aandoening. Met moderne medicatie, medische interventies, en vooral je eigen inzet voor een gezonde leefstijl, kunnen de meeste mensen met angina pectoris goed leven en hun risico op hartinfarcten en overlijden aanzienlijk verminderen.

Je hart werkt elke seconde van je leven voor jou. Het is tijd om iets terug te doen – door het serieus te nemen, gezond te leven, en de hulp te zoeken die je nodig hebt. Je leven is het waard.

Dit artikel is bedoeld ter informatie en vervangt geen professioneel medisch advies. Bij vermoeden van hartkramp of nieuwe borstpijn, raadpleeg altijd een arts. Bij acute, ernstige, of langdurige borstpijn, bel onmiddellijk 112.