Sluipende ontstekingen: niet altijd voelbaar, wel gevaarlijk

69

Een ontsteking kan aanvoelen als een ‘binnenbrandje’. Bij reumatoïde artritis en artrose kunnen de gewrichten soms behoorlijk verhit raken. Maar niet bij alle aandoeningen merkt u dat er ontstekingen in uw lichaam woekeren. Bij hart- en vaatziekten voelt u daar bijvoorbeeld helemaal niets van. Totdat u wordt getroffen door een hartaanval of beroerte.

Wat zijn zichtbare en onzichtbare ontstekingen?

Een ander woord voor ontsteking is inflammatie. Deze laatste term is een verwijzing naar het Latijn voor ‘in brand gestoken’. In sommige gevallen voelt dat ook écht zo aan. Denk bijvoorbeeld aan reumatoïde artritis. Een chronische ontsteking van de gewrichten, die gepaard gaat met warmte, pijn, roodheid en zwelling. Maar bij andere aandoeningen merkt u helemaal niets van de ontsteking die in uw lichaam woekert. Bijvoorbeeld bij hart- en vaatziekten, de ziekte van Alzheimer en bij diabetes kunnen de ontstekingen alleen worden opgemerkt als er gericht op getest wordt. Anders zou u helemaal niet weten, dat er wat aan de hand is.

Wat is een ontsteking nu precies?

Een ontsteking is een reactie van het lichaam op het binnendringen van vreemde of schadelijke stoffen, of op een verwonding met weefselschade tot gevolg. Het doel van de ontsteking is om de ongewenste indringers uit te schakelen of om de schade aan het lichaam te herstellen of te beperken. De bloedtoevoer naar het aangetaste gebied wordt verhoogd, waardoor de ontstoken plek warm en rood wordt. Tegelijkertijd wordt een groot leger van witte bloedlichaampjes naar deze locatie gestuurd om de strijd aan te binden met de ziekteverwekkers.

Een ontsteking is dus eigenlijk goed op de korte termijn. Maar zodra de situatie weer onder controle is, zou de ontsteking eigenlijk moeten stoppen. Dat is niet altijd het geval. Veel ziekten gaan gepaard met langdurige of chronische ontstekingen. Dit kan uiteindelijk uitmonden in onherstelbare beschadigingen van belangrijke lichaamsweefsels. De vijf klassieke kenmerken van een ontsteking waren bij de oude Romeinen al bekend: zwelling, warmte, roodheid, pijn en het niet goed kunnen gebruiken van het getroffen lichaamsdeel.

Reumatoïde artritis en ontsteking

Bij deze chronische gewrichtsaandoening zijn de ontstekingen het gevolg van een auto-immuunreactie. Bacteriën of virussen spelen dus geen rol. Doordat het afweersysteem is ontregeld, worden de gezonde cellen van de slijmvliezen aan de binnenkant van de gewrichten aangevallen. Er ontstaan chronische ontstekingen die op den duur kraakbeen, gewrichten, pezen en spieren kunnen beschadigen. De oorzaak van reumatoïde artritis is tot op heden nog niet bekend. De behandeling richt zich op het afremmen van het op hol geslagen immuunsysteem, zodat de ontstekingen stoppen of verminderen.

Artrose en ontsteking

Hoewel het bij artrose gaat om slijtage van het kraakbeen, kunnen er bij deze aandoening veelal ook ontstekingen ontstaan. Minuscule losgekomen schilfertjes zorgen voor irritatie in de gewrichten. Het lichaam start een ontstekingsreactie in een poging om deze fragmenten op te ruimen. Dit zorgt voor de pijn en stijfheid bij artrose. Helaas kan beschadigd kraakbeen zich niet meer herstellen. Wat weg is, groeit niet meer terug. Dus bij artrose is uw enige optie om de ontstekingen te bestrijden. Dit vermindert de pijn en maakt de gewrichten soepeler. Bovendien wordt de slijtage van het kraakbeen afgeremd, omdat de ontstekingen niet langer meer in dit weefsel kunnen ‘prikken’.

Fibromyalgie en ontsteking

Bij deze aandoening worden niet de gewrichten getroffen, maar de spieren en het bindweefsel. Fibromyalgie gaat gepaard met chronische pijn en stijfheid verspreid over het hele lichaam. Wetenschappers hebben nog steeds niet kunnen achterhalen wat nu de exacte oorzaak is van deze toch wel ‘onzichtbare’ ziekte. De patiënten hebben meestal een gezond uiterlijk.

Onderzoek toont bovendien geen afwijkingen in de bloedspiegel, spieren of bindweefsel aan. Daarom is het voor artsen heel moeilijk om een diagnose te stellen. Vast staat wel, dat de klachten niet worden veroorzaakt door ontstekingen. Dus het immuunsysteem speelt bij fibromyalgie geen rol.

Wetenschappers hebben aanwijzingen dat het disfunctioneren van het zenuwstelsel wel eens de primaire boosdoener zou kunnen zijn. Daarnaast is recent een ‘handtekening’ in de hersenen ontdekt, waarmee met 93 procent zekerheid de aanwezigheid van fibromyalgie kan worden vastgesteld.

Hart- en vaatziekten en ontstekingen

Veel 40-plussers hebben last van ontstoken vaatwanden en hebben daardoor een serieuze kans op hart- en vaatziekten. Deze ontstekingen zijn het gevolg van opeenhoping van cholesteroltegen de vaatwanden van de aderen. Het afweersysteem ziet deze plaquevorming als een verwonding en start ontstekingsreacties in een poging om de schade weer te herstellen. Daarbij kan een bloedstolsel ontstaan dat daarmee voor verdere vernauwing zorgt, en een vernauwd bloedvat uiteindelijk helemaal kan afsluiten. Dit kan een hartaanval of een beroerte veroorzaken. Het is dus essentieel voor het behoud van een goede gezondheid om regelmatig door uw huisarts uw cholesterol te laten controleren.

Diabetes en ontstekingen

Ontsteking en diabetes type 2 zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Artsen weten echter nog niet wat de rol van ontstekingen bij ‘ouderdomsdiabetes’ is. Sommige wetenschappers vermoeden, dat door overgewicht de ontstekingen in gang worden gezet. Daardoor kunnen lichaamscellen insuline moeilijker gebruiken. Er is dus een goede reden om actief af te gaan vallen op het moment dat u te zwaar bent. Dit is een belangrijke stap om uw risico op diabetes type 2 te verlagen.

Ziekte van Alzheimer en ontsteking

Chronische hersenontsteking wordt vaak gezien bij mensen met deze vorm van dementie. Wetenschappers begrijpen nog niet precies hoe dat werkt. Maar zijn er wel van overtuigd, dat ontstekingen een actieve rol kunnen spelen bij de ziekte van Alzheimer. Er wordt nu onderzocht of ontstekingsremmende medicijnen (NSAIDs) deze degeneratieve hersenaandoening onder controle kunnen houden. De resultaten zijn tot nu toe wisselend.

Voeding en ontsteking

Voeding heeft een belangrijke invloed op ontstekingen in uw lichaam. Hier volgt een overzicht van wat u het beste kunt eten en vermijden:

Ontstekingsremmende voeding:

• Fruit en groenten (vooral bladgroenten en bessen)
• Volle granen
• Plantaardige eiwitten (bonen en ongezouten noten)
• Vette vis rijk aan omega-3-vetzuren (haring, zalm, tonijn en sardines)
• Zuivelproducten met probiotica

Ontstekingsbevorderende voeding:

• Verzadigde vetten
• Rood en bewerkt vlees
• Volvette zuivelproducten
• Bewerkte voedingsmiddelen
• Geraffineerde koolhydraten
• Suikerrijke producten

Bewegen en ontstekingen

Zelfs als u reumatoïde artritis of artrose hebt, geeft bewegen vele voordelen. Zo maakt u de spieren rond uw gewrichten sterker, waardoor de aangetaste gewrichten meer steun krijgen. Dit zorgt voor minder pijn en stijfheid. Bovendien helpt bewegen om overtollige kilo’s kwijt te raken. En met een gezond gewicht worden de ontstekingen beter onder controle gehouden. Ga daarom minimaal vijf keer per week een half uurtje wandelen, fietsen of zwemmen. Voor mensen met ernstige gewrichtsklachten is bewegen in warm water een uitstekende optie. De watertemperatuur (rond 30-32 graden) vermindert de stijfheid en het water ondersteunt uw gewrichten, waardoor u zich gemakkelijker kunt bewegen. Begin met rustige oefeningen zoals wandelen in het water of zachte strekoefeningen. Vraag uw fysiotherapeut om een persoonlijk oefenprogramma.

Nachtrust en ontstekingen

Onderzoek heeft aangetoond dat mensen die slecht slapen meer last van ontstekingen hebben (1,2,3).Voor volwassenen wordt 7 tot 9 uur slaap per nacht aanbevolen. Wetenschappers weten nog niet precies hoe dit werkt. Mogelijk worden de nachtelijke herstelwerkzaamheden aan uw lichaam door slaapgebrek minder goed uitgevoerd. Een goede reden dus om van slapen een prioriteit te maken.

Roken en ontstekingen

Stoppen met roken kan bijdragen aan het verminderen van ontstekingen. Uit onderzoek (4) blijkt, dat door roken de ontstekingen bij reumatoïde artritis verergeren en de reactie op reuma-medicijnen vermindert. Ook kan deze ongezonde gewoonte leiden tot lage rugpijn. De bloedtoevoer naar de tussenwervelschijven neemt af, waardoor dit weefsel gaat slijten. Dit kan uiteindelijk leiden tot ontstekingen in de onderrug. Nicotine heeft ook een verwoestende invloed op uw bloedvaten, omdat deze organische verbinding ontstekingsreacties in gang zet.

Natuurlijke ingrediënten en ontstekingen

Er zijn een aantal kruiden die kunnen helpen om ontstekingen in het lichaam te bestrijden. Al sinds de oudheid worden gemberwortel (lees meer over gember tegen artrose), kaneel, kruidnagel en zwarte peper voor dit doeleinde gebruikt. Tegenwoordig kiezen steeds meer mensen met artrose en reumatoïde artritis voor vloeibare groenlipmossel, curcumine of zwarte bes-blad.

Dit zijn natuurlijke ontstekingsremmers die vooral werken in het gebied van de gewrichten. Mensen een te lage vitamine D status in het lichaam, hebben ook meer last van ontstekingen. Het is echter nog niet duidelijk of extra inname van deze vitamine dit kan verhelpen.

Natuurlijk mogen omega 3-vetzuren op dit lijstje niet ontbreken. De EPA en DHA in vette zeevis kunnen helpen om ontstekingen te verminderen. De groenlipmossel is echter krachtiger, omdat dit weekdier meer ontstekingsremmende omega 3-vetzuren aan boord heeft, waaronder een aantal zeer zeldzame.

Om ontstekingen aan de binnenkant van uw vaatwanden te bestrijden, kunt u het beste kiezen voor Rode gist rijst. Dit bevat een hoge concentratie Monacoline K die de aanmaak van cholesterol in de lever afremt en de onderlinge verhouding tussen LDL- en HDL-cholesterol verbetert. Daardoor wordt het afzettingsproces van vetstoffen tegen de vaatwanden afgeremd en neemt de kans op ontstekingen af.

Veelgestelde vragen over ontstekingen

---

Bronnen

1. Dzierzewski JM, Donovan EK, Kay DB, Sannes TS, Bradbrook KE. Sleep Inconsistency and Markers of Inflammation. Front Neurol [Internet]. 2020 [cited 2025 Feb 14];11:1042. Available from: https://www.frontiersin.org/journals/neurology/articles/10.3389/fneur.2020.01042/full

2. Patel SR, Zhu X, Storfer-Isser A, Mehra R, Jenny NS, Tracy R, et al. Sleep duration and biomarkers of inflammation. Sleep [Internet]. 2009 [cited 2025 Feb 14];32(2):200-4. Available from: https://academic.oup.com/sleep/article-abstract/32/2/200/3741730

3. Het effect van slaaptekort op het immuunsysteem (link)

4. Lee J, Taneja V, Vassallo R. Cigarette smoking and inflammation: cellular and molecular mechanisms. J Dent Res [Internet]. 2012 [cited 2025 Feb 14];91(2):142-9. Available from: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0022034511421200