Osteoporose: oorzaken, symptomen en behandeling

Wat is osteoporose?

Osteoporose is een sluipmoordenaar. Deze botziekte tast geleidelijk de stevigheid van je botten aan, zonder dat je het doorhebt. Letterlijk betekent osteoporose “poreuze botten” – en dat is precies wat er gebeurt. Je botten worden steeds zwakker en brozer, waardoor ze bij de kleinste stoot of val kunnen breken.

Het verraderlijke aan osteoporose is dat het zich over jaren ontwikkelt zonder waarschuwingssignalen. Veel mensen ontdekken pas dat ze de ziekte hebben wanneer ze hun eerste botbreuk oplopen – vaak door iets onschuldigs zoals struikelen over een losse tegel of het optillen van een boodschappentas.

In Nederland leven naar schatting meer dan één miljoen mensen met osteoporose. Van alle vrouwen boven de 50 jaar heeft één op de drie de ziekte, bij mannen boven de 60 is dat ongeveer één op de zeven. Deze cijfers laten zien hoe wijdverspreid het probleem is, vooral omdat onze bevolking steeds ouder wordt.

Hoe ontstaan sterke botten?

Om osteoporose te begrijpen, is het belangrijk te weten hoe je botten werken. Tot je 35e jaar zijn je botten constant bezig met bouwen – ze worden sterker en dichter. Deze periode wordt de “piekbotmassa” genoemd, het moment waarop je botten hun maximale sterkte bereiken.

Na je 35e kantelt dit proces langzaam. Je botten beginnen meer botmassa te verliezen dan ze aanmaken. Dit is een natuurlijk onderdeel van het ouder worden en gebeurt bij iedereen – ongeveer een half tot één procent per jaar. Bij osteoporose gaat dit verlies echter veel sneller, soms wel drie tot vijf procent per jaar.

Je kunt het vergelijken met een spaarrekening. Tot je 35e stort je geld bij (botvorming), daarna neem je geleidelijk geld op (botverlies). Bij osteoporose wordt er plotseling veel meer geld opgenomen dan er op de rekening staat.

Het verschil tussen osteoporose en osteopenie

Voordat iemand osteoporose ontwikkelt, is er meestal eerst sprake van osteopenie. Dit is het voorstadium waarin je botdichtheid al verminderd is, maar nog niet zo erg dat we het osteoporose noemen.

Deze onderscheiding wordt gemaakt op basis van een speciale scan, de DXA-scan, die de dichtheid van je botten meet:

Normale botdichtheid: Je botten zijn nog stevig en vergelijkbaar met die van een gezonde 30-jarige Osteopenie: Je botten zijn dunner geworden, maar breken nog niet snel Osteoporose: Je botten zijn zo dun geworden dat ze bij kleine ongevallen kunnen breken

Osteopenie is eigenlijk een waarschuwingssignaal. Het betekent dat je extra maatregelen moet nemen om te voorkomen dat het verder verslechtert naar osteoporose.

Waarom krijgen vrouwen vaker osteoporose?

De grootste boosdoener bij vrouwen is de menopauze. Oestrogeen, het vrouwelijke hormoon, speelt een cruciale rol bij het beschermen van je botten. Het remt de cellen die botmassa afbreken en stimuleert juist de cellen die nieuwe botmassa aanmaken.

Wanneer vrouwen in de menopauze komen, daalt de oestrogeenproductie drastisch. Dit gebeurt vaak vrij plotseling, waardoor de bescherming van de botten wegvalt. In de eerste jaren na de menopauze kunnen vrouwen wel 3-5% van hun botmassa per jaar verliezen – dat is een enorme versnelling ten opzichte van het normale verlies.

Bij mannen gebeurt iets vergelijkbaars, maar dan met testosteron. Dit hormoon daalt echter geleidelijker en meestal pas op latere leeftijd. Bovendien hebben mannen van nature ongeveer 25% meer botmassa dan vrouwen, waardoor ze meer “reserve” hebben.

Risicofactoren: wie loopt gevaar?

Factoren die je niet kunt beïnvloeden

Sommige risicofactoren kun je niet veranderen, maar het is wel belangrijk om ze te kennen:

Leeftijd en geslacht: Vrouwen boven de 50 en mannen boven de 60 lopen het grootste risico Erfelijkheid: Als je ouders of grootouders osteoporose hadden, is de kans groter dat jij het ook krijgt Lichaamsbouw: Kleine, slanke mensen hebben vaak minder botmassa om mee te beginnen Etnische achtergrond: Mensen met een Europese of Aziatische achtergrond hebben vaker osteoporose dan mensen met een Afrikaanse achtergrond

Factoren die je wel kunt beïnvloeden

Gelukkig zijn er ook veel risicofactoren waar je zelf invloed op hebt:

Roken: Nicotine verstoort de botaanmaak en vermindert de opname van calcium Te veel alcohol: Meer dan twee glazen per dag schaadt je botten Te weinig beweging: Botten hebben belasting nodig om sterk te blijven Slecht eten: Te weinig calcium en vitamine D verzwakken je botten Bepaalde medicijnen: Langdurig gebruik van ontstekingsremmers zoals prednison kan je botten aantasten

Ziekten die osteoporose kunnen veroorzaken

Soms ontstaat osteoporose als gevolg van een andere ziekte. Dit noemen we secundaire osteoporose. Voorbeelden hiervan zijn:

Schildklieraandoeningen: Een te actieve schildklier versnelt het botverlies Reumatoïde artritis: De chronische ontsteking tast ook je botten aan Darmziekten: Zoals de ziekte van Crohn, waardoor je lichaam minder goed voedingsstoffen opneemt Nierproblemen: De nieren spelen een belangrijke rol bij de calcium-huishouding

Hoe merk je dat je osteoporose hebt?

Osteoporose wordt niet voor niets “de stille ziekte” genoemd. In de meeste gevallen merk je er jarenlang niets van. De eerste “symptomen” zijn helaas vaak botbreuken die ontstaan door kleine ongevallen.

Wervelfracturen: de meest voorkomende breuk

Breuken in de ruggengraat komen het vaakst voor bij osteoporose. Deze kunnen ontstaan door:

• Het tillen van iets zwaars
• Hoesten of niezen
• Soms zelfs zonder duidelijke aanleiding

Symptomen van wervelfracturen zijn:

• Plotseling optredende, hevige rugpijn
• Verlies van lichaamslengte (meer dan 4 centimeter)
• Een gebogen houding (ook wel dowager’s hump genoemd)
• Chronische rugpijn die maar niet weggaat

Andere veel voorkomende breuken

Heupfracturen: Deze zijn het gevaarlijkst en komen vooral voor bij een val. Binnen een jaar na een heupfractuur overlijdt ongeveer 20% van de patiënten, vaak door complicaties.

Polsfracturen: Vaak het gevolg van een val waarbij je je probeert op te vangen met je handen.

Ribfracturen: Kunnen ontstaan door hoesten, omdraaien in bed of zelfs door een stevige knuffel.

Hoe wordt osteoporose vastgesteld?

De DXA-scan: de gouden standaard

De belangrijkste onderzoeksmethode is de DXA-scan (Dual-Energy X-ray Absorptiometry). Deze scan meet hoeveel botmineralen er in je botten zitten en vergelijkt dit met wat normaal is voor iemand van jouw leeftijd en geslacht.

De scan wordt meestal gedaan van:

• Je onderrug (lumbale wervelkolom)
• Je heup
• Soms je pols

Het onderzoek duurt ongeveer 10-15 minuten en is pijnloos. Je krijgt een hele kleine hoeveelheid röntgenstraling, veel minder dan bij een gewone röntgenfoto.

Bloedonderzoek

Je arts zal ook bloedonderzoek laten doen om andere oorzaken uit te sluiten en te kijken naar:

• Calcium en fosfaat in je bloed
• Vitamine D-gehalte
• Schildklierfunctie
• Ontstekingswaarden
• Nier- en leverfunctie

Behandeling: wat kun je eraan doen?

Leefstijlaanpassingen: de basis van elke behandeling

Voor elke medicijn wordt voorgeschreven, kijkt je arts eerst naar wat je zelf kunt doen:

Bewegen, bewegen, bewegen: Regelmatige lichaamsbeweging is cruciaal. Vooral activiteiten waarbij je tegen de zwaartekracht in werkt (wandelen, dansen, traplopen) stimuleren de botaanmaak. Krachtoefeningen zijn ook belangrijk om je spieren sterk te houden.

Stoppen met roken: Dit is een van de belangrijkste stappen die je kunt nemen. Roken versnelt het botverlies en vermindert de effectiviteit van medicijnen.

Alcohol beperken: Meer dan één à twee glazen per dag is schadelijk voor je botten.

Veilig wonen: Zorg dat je huis valveilig is – goede verlichting, geen losse tapijten, steun in douche en toilet.

Voeding: de bouwstenen voor sterke botten

Calcium: Dit is de belangrijkste bouwsteen van je botten. Volwassenen hebben dagelijks 1000-1200 mg calcium nodig. Goede bronnen zijn:

• Zuivelproducten (melk, yoghurt, kaas)
• Groene bladgroenten (boerenkool, broccoli)
• Sardines en zalm met graten
• Amandelen en sesamzaad

Vitamine D: Zonder vitamine D kan je lichaam calcium niet goed opnemen. De meeste mensen krijgen te weinig vitamine D binnen, vooral in de winter. Je lichaam maakt vitamine D aan onder invloed van zonlicht, maar ook vette vis en eieren bevatten deze vitamine.

Vitamine K2: Deze vitamine helpt bij het transport van calcium naar je botten. Je vindt het in gefermenteerde producten zoals zuurkool en kaas.

Magnesium: Ook belangrijk voor de botopbouw. Noten, zaden en volkoren granen zijn goede bronnen.

Medicijnen tegen osteoporose

Als leefstijlaanpassingen niet voldoende zijn, zijn er verschillende medicijnen beschikbaar:

Bisfosfonaten: Dit zijn de meest voorgeschreven medicijnen tegen osteoporose. Ze remmen de cellen die botmassa afbreken. Voorbeelden zijn alendronaat (Fosamax) en risedronaat. Deze neem je meestal wekelijks, op de nuchtere maag, en je moet daarna een uur rechtop blijven zitten.

Denosumab (Prolia): Dit medicijn krijg je twee keer per jaar als injectie onder de huid. Het werkt door het blokkeren van een eiwit dat botafbraak stimuleert.

Hormoontherapie: Bij vrouwen in de menopauze kan soms hormoontherapie overwogen worden, maar dit heeft ook risico’s en wordt niet als eerste keus gebruikt.

Anabole medicijnen: Voor mensen met zeer ernstige osteoporose zijn er medicijnen die juist de botaanmaak stimuleren, zoals teriparatide. Deze zijn echter duur en worden maar kort gebruikt.

Voorkomen is beter dan genezen

In de jeugd en jong-volwassenheid

De beste bescherming tegen osteoporose begin je op jonge leeftijd op te bouwen:

• Zorg voor voldoende calcium en vitamine D
• Beweeg regelmatig, vooral activiteiten die je botten belasten
• Vermijd roken en overmatig alcoholgebruik
• Bouw een gezond lichaamsgewicht op (niet te mager)

Voor mensen met verhoogd risico

Als je een verhoogd risico hebt, kun je preventieve maatregelen nemen:

• Laat tijdig je botdichtheid meten
• Neem calcium- en vitamine D-supplementen als nodig
• Volg een oefenprogramma dat specifiek gericht is op botgezondheid
• Laat eventuele onderliggende ziekten goed behandelen

Wat kun je verwachten van de behandeling?

Met de juiste behandeling kunnen de meeste mensen het botverlies stoppen of zelfs gedeeltelijk omkeren. Medicijnen kunnen het risico op botbreuken met 30-70% verminderen, afhankelijk van het type fractuur en het gebruikte medicijn.

Het is belangrijk om realistische verwachtingen te hebben. Osteoporose is een chronische aandoening die levenslange aandacht vereist. De behandeling richt zich op het voorkomen van verdere achteruitgang en het verminderen van het fractuurrisico.

Follow-up en controle

Je arts zal regelmatig controleren hoe de behandeling aanslaat:

• DXA-scans elke 1-2 jaar
• Bloedonderzoek om bijwerkingen van medicijnen te monitoren
• Bespreking van je symptomen en kwaliteit van leven

Het FRAX-systeem: je persoonlijke risico berekenen

Artsen gebruiken tegenwoordig vaak het FRAX-systeem om je persoonlijke risico op botbreuken te berekenen. Dit systeem houdt rekening met:

• Je leeftijd en geslacht
• Je lichaamsgewicht
• Eerdere botbreuken
• Familiegeschiedenis
• Leefstijlfactoren zoals roken en alcohol
• Gebruik van bepaalde medicijnen
• Je botdichtheid (als die bekend is)

Op basis van deze factoren wordt berekend wat de kans is dat je in de komende 10 jaar een botbreuk krijgt. Als dit risico hoog is (meer dan 20% voor een grote botbreuk of meer dan 3% voor een heupbreuk), wordt meestal medicamenteuze behandeling geadviseerd.

Leven met osteoporose

Een diagnose osteoporose kan angst oproepen, maar het is belangrijk om te weten dat je er goed mee kunt leven. Veel mensen met osteoporose leiden een actief en gezond leven door:

Actief blijven: Sport en bewegen blijven belangrijk, maar kies wel voor veilige activiteiten. Vermijd sporten met hoge valrisico’s of plotselinge bewegingen.

Positief blijven: Osteoporose betekent niet dat je breekbaar bent. Met de juiste voorzorgsmaatregelen kun je gewoon blijven doen wat je leuk vindt.

Steun zoeken: Praat met familie en vrienden over je aandoening. Er zijn ook patiëntenverenigingen die informatie en ondersteuning bieden.

Goed geïnformeerd blijven: Houd contact met je arts en blijf op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen in de behandeling.

Recente ontwikkelingen en toekomstperspectieven

Het onderzoek naar osteoporose staat niet stil. Enkele veelbelovende ontwikkelingen zijn:

Nieuwe medicijnen: Er worden voortdurend nieuwe behandelingen ontwikkeld die effectiever zijn of minder bijwerkingen hebben.

Betere risicobeoordeling: Naast botdichtheidsmeting wordt er gewerkt aan andere manieren om het fractuurrisico in te schatten, zoals het meten van de botkwaliteit.

Gepersonaliseerde behandeling: In de toekomst kunnen we waarschijnlijk beter voorspellen welke behandeling het beste werkt voor welke patiënt.

Preventieve strategieën: Er wordt veel onderzoek gedaan naar hoe we osteoporose kunnen voorkomen, vooral bij jongere mensen.

Conclusie

Osteoporose is een serieuze aandoening die miljoenen mensen treft, maar het is niet iets waar je machteloos tegenover staat. Door de ziekte beter te begrijpen, risicofactoren te herkennen en tijdig actie te ondernemen, kun je veel doen om je botten gezond te houden.

De belangrijkste boodschap is: begin op tijd. Of je nu jong bent en je piekbotmassa wilt optimaliseren, of ouder en je botten wilt beschermen – elke stap die je zet is waardevol. Een combinatie van gezonde voeding, regelmatige beweging, het vermijden van schadelijke gewoonten en indien nodig medicamenteuze behandeling kan het verschil maken tussen een actief, gezond leven en een leven beperkt door botbreuken.

Vergeet niet dat je niet alleen staat in de strijd tegen osteoporose. Je huisarts, specialist, fysiotherapeut en diëtist kunnen je helpen bij het maken van de juiste keuzes. Met de juiste aanpak kun je je botten sterk houden en genieten van een actief leven, ongeacht je leeftijd.