Je loopt rustig door de stad, maar na een paar honderd meter begint het. Een krampende, knellende pijn in je kuiten die je dwingt te stoppen. Je doet alsof je een etalage bekijkt, wacht tot de pijn wegtrekt, en loopt dan weer verder. Tot de pijn opnieuw begint. Voor miljoenen mensen wereldwijd is dit het dagelijkse signaal van perifeer arterieel vaatlijden – een aandoening die vaak onderschat wordt maar ernstige gevolgen kan hebben.
Perifeer arterieel vaatlijden, ook wel PAV genoemd, is een doorbloedingsstoornis waarbij de slagaders in je benen vernauwd of verstopt raken. Dit gebeurt door dezelfde oorzaak als een hartinfarct of herseninfarct: atherosclerose, oftewel aderverkalking. Het bloed kan moeilijker door de vernauwde vaten stromen, waardoor je spieren te weinig zuurstof krijgen – vooral tijdens inspanning.
In Nederland hebben ongeveer 400.000 mensen PAV, maar veel gevallen blijven onopgemerkt. De aandoening komt vooral voor boven de 60 jaar en bij mensen die roken, diabetes hebben, of hoge bloeddruk. Het karakteristieke symptoom – pijn in de benen bij lopen die in rust weggaat – wordt etalagebenen of claudicatio intermittens genoemd. Deze term ontstond omdat mensen regelmatig moesten stoppen tijdens het lopen, alsof ze naar etalages keken.
Maar PAV is meer dan alleen vervelende pijn bij het wandelen. Het is een alarmsignaal dat je bloedvaten op meerdere plekken in je lichaam waarschijnlijk beschadigd zijn. Mensen met PAV hebben een verhoogd risico op hartinfarct en beroerte. Daarom is vroege herkenning en behandeling zo belangrijk – niet alleen om je mobiliteit te behouden, maar ook om ernstiger complicaties te voorkomen.
Dit artikel legt uit wat perifeer arterieel vaatlijden precies is, hoe je het herkent, wat de oorzaken zijn, welke behandelingen beschikbaar zijn, en wat je zelf kunt doen om de aandoening te vertragen of zelfs te verbeteren. Of je nu net gediagnosticeerd bent, symptomen herkent, of gewoon meer wilt weten over deze veelvoorkomende aandoening – na het lezen weet je precies waar je aan toe bent.
Wat is perifeer arterieel vaatlijden?
De basis: hoe werken je bloedvaten?
Je lichaam heeft een uitgebreid netwerk van bloedvaten – ongeveer 100.000 kilometer als je ze aan elkaar zou rijgen. Deze vaten transporteren zuurstofrijk bloed van je hart naar alle delen van je lichaam, en brengen zuurstofarm bloed en afvalstoffen terug.
Slagaders (arteriën) voeren zuurstofrijk bloed van het hart naar je organen en spieren. Deze vaten hebben dikke, elastische wanden die de druk van elke hartslag kunnen opvangen. De grote slagader die uit je hart komt (de aorta) vertakt zich in steeds kleinere slagaders die naar alle lichaamsdelen gaan, inclusief je benen en voeten.
Wat gebeurt er bij PAV? Bij perifeer arterieel vaatlijden raken de slagaders in je benen vernauwd of zelfs helemaal dichtgeslibd. Dit proces heet atherosclerose of aderverkalking. Aan de binnenkant van je bloedvatwand hopen zich vetten, cholesterol, ontstekingscellen en kalk op. Deze ophopingen worden plaques genoemd.
Over de jaren worden deze plaques groter en harder, waardoor het bloedvat steeds nauwer wordt. Vergelijk het met een tuinslang waar zich kalkaanslag in verzamelt – er kan steeds minder water doorheen stromen. Bij je bloedvaten betekent dit dat er minder bloed naar je benen en voeten stroomt.
Waarom vooral je benen? PAV kan in principe alle slagaders buiten hart en hersenen treffen, maar komt het vaakst voor in de benen. Dit komt doordat:
- De bloedvaten in je benen lang zijn en ver van het hart liggen
- Er meer druk op staat (je staat en loopt veel)
- De bloedstroom tegen de zwaartekracht in moet
- De slagaders in je benen vaak op meerdere plekken tegelijk aangetast worden
Het verschil tussen PAV en etalagebenen
Mensen gebruiken deze termen vaak door elkaar, maar er is een belangrijk verschil:
Perifeer Arterieel Vaatlijden (PAV):
- De ziekte zelf – vernauwing van bloedvaten in benen
- Kun je hebben zonder symptomen (in vroeg stadium)
- Medische diagnose op basis van onderzoek
- Overkoepelende term voor alle vormen en stadia
Etalagebenen (claudicatio intermittens):
- Het belangrijkste symptoom van PAV
- Pijn of krampen in benen bij lopen
- Verdwijnt binnen enkele minuten rust
- Komt altijd na ongeveer dezelfde loopafstand
- Letterlijk: “hinken dat komt en gaat”
Dus: iemand met PAV heeft vaak etalagebenen, maar in het vroege stadium kun je PAV hebben zonder etalagebenen. En etalagebenen is bijna altijd een teken van perifeer arterieel vaatlijden, al zijn er zeldzame andere oorzaken mogelijk.
Stadia van PAV
Artsen delen PAV in volgens de Fontaine-classificatie, een internationaal systeem dat aangeeft hoe ernstig de aandoening is:
Stadium I – Asymptomatisch:
- Vernauwing aanwezig maar geen klachten
- Vaak toevallig ontdekt bij onderzoek
- Bloedstroom is nog voldoende in rust en bij lichte inspanning
- Belangrijk stadium voor preventie
Stadium II – Claudicatio intermittens (etalagebenen): Dit stadium wordt verder onderverdeeld:
Stadium IIa – Milde claudicatio:
- Pijn begint na meer dan 200 meter lopen
- Dagelijkse activiteiten nauwelijks beperkt
- Kwaliteit van leven nog redelijk goed
- Vaak eerste moment van herkenning
Stadium IIb – Matige tot ernstige claudicatio:
- Pijn begint al binnen 200 meter
- Dagelijkse activiteiten duidelijk beperkt
- Boodschappen doen, wandelen wordt moeilijk
- Sociale isolatie kan ontstaan
Stadium III – Rustpijn:
- Pijn in voet of tenen, ook zonder inspanning
- Vooral ’s nachts of met benen omhoog
- Hangen met been over bedrand geeft verlichting
- Ernstig tekort aan bloedstroom
- Risico op weefselschade
Stadium IV – Gangreen (weefselafsterving):
- Open wonden die niet genezen
- Zwarte tenen of voet (afgestorven weefsel)
- Ernstige pijn
- Risico op infectie en sepsis
- Amputatie soms onvermijdelijk
De meeste mensen met PAV zitten in stadium II – ze hebben etalagebenen maar nog geen rustpijn of wonden. Vroege herkenning en behandeling in dit stadium kan progressie naar de ernstiger stadia voorkomen.
Hoe vaak komt perifeer arterieel vaatlijden voor?
Nederland:
- Ongeveer 400.000 mensen met PAV
- Veel gevallen onopgemerkt (asymptomatisch)
- 1-2% van mensen onder 60 jaar
- 15-20% van mensen boven 70 jaar
- Mannen iets vaker dan vrouwen
Risico neemt toe met leeftijd:
- 40-50 jaar: 1 op 100
- 50-60 jaar: 3 op 100
- 60-70 jaar: 10 op 100
- 70+ jaar: 15-20 op 100
De echte aantallen liggen waarschijnlijk hoger omdat veel mensen met lichte klachten niet naar de dokter gaan, of hun symptomen toeschrijven aan ouderdom of artrose.
Symptomen herkennen
Het klassieke symptoom: etalagebenen
Etalagebenen is het meest kenmerkende en vaak eerste symptoom van PAV. Het heeft specifieke kenmerken die het onderscheiden van andere oorzaken van beenpijn:
Hoe voelt het? De pijn bij etalagebenen wordt op verschillende manieren beschreven:
- Krampend en knellend: Alsof je kuiten in een bankschroef zitten
- Branderig en gespannen: Spieren die pijn doen en strak aanvoelen
- Vermoeide, zware benen: Alsof je door modder moet waden
- Stekende pijn: Bij ergere vernauwingen
Waar voel je het? De locatie hangt af van waar de vernauwing zit:
- Kuiten (meest voorkomend): Vernauwing in de beenslagader
- Bovenbenen en billen: Vernauwing hoger in bekken
- Voeten: Bij vernauwing laag in onderbeen
- Eén been of beide benen: Afhankelijk van waar vernauwing zit
Het karakteristieke patroon:
- Begint altijd bij inspanning (lopen, traplopen)
- Komt altijd na ongeveer dezelfde afstand
- Dwingt je te stoppen
- Verdwijnt binnen 2-5 minuten rust (niet langer)
- Komt terug als je weer gaat lopen
- Stilstaan is genoeg, hoeft niet te zitten
De claudicatio-afstand: Dit is de afstand die je kunt lopen voordat de pijn begint. Het is een belangrijke maat voor de ernst:
- Meer dan 500 meter: Lichte PAV
- 200-500 meter: Matige PAV
- 50-200 meter: Ernstige PAV
- Minder dan 50 meter: Zeer ernstige perifeer arterieel vaatlijden
Deze afstand is meestal redelijk constant – je weet ongeveer hoever je kunt komen voordat de pijn begint.
Andere symptomen in vroeg stadium
Naast etalagebenen zijn er meer signalen die kunnen wijzen op PAV:
Koude voeten en tenen:
- Eén voet kouder dan de andere
- Blijft koud, ook in warme omgeving
- Tenen voelen kil aan
- Komt door verminderde bloedstroom
Haaruitval op benen en voeten:
- Gladde, glanzende huid
- Geen haartjes meer op onderbenen
- Teken van chronische slechte doorbloeding
- Vaak niet opgemerkt door patiënt zelf
Vertraagde nagelgroei:
- Teennagels groeien langzaam
- Dik en bros
- Verkleurd (geel of bruin)
- Moeilijk te knippen
Bleke of blauwe verkleuring:
- Been wordt bleek als je het omhoog houdt
- Wordt rood/paars als je het laat hangen
- Dit heet Buerger’s test (gebruikt door artsen)
- Duidelijk teken van slechte doorbloeding
Verminderde of afwezige polsslag:
- Arts voelt pols in lies, knieholte, enkel
- Zwakke of niet voelbare pols
- Belangrijk diagnostisch teken
- Geeft aan waar vernauwing zit
Symptomen in gevorderd stadium
Als PAV verergert, worden de symptomen ernstiger:
Rustpijn: Dit is een alarmsymptoom dat acute behandeling vereist:
- Pijn in voet of tenen zonder inspanning
- Vooral ’s nachts of met benen omhoog
- Brandend, stekend gevoel
- Houdt je wakker
- Verlichting door been te laten hangen
- Mensen slapen soms met been uit bed
- Betekent kritiek lage bloedstroom
Wonden die niet genezen:
- Kleine wondjes aan voet of teen genezen niet
- Vaak na klein trauma (schoen wrijft, teen gestoten)
- Worden groter in plaats van kleiner
- Pijnlijk
- Risico op infectie hoog
- Kunnen leiden tot gangreen
Gangreen (weefselafsterving):
- Zwarte of donkerbruine verkleuring
- Meestal beginnen bij tenen
- Zeer ernstige pijn
- Weefsel sterft af door zuurstofgebrek
- Risico op infectie en sepsis
- Vaak amputatie nodig
- Medische noodsituatie
Impotentie bij mannen: Bij vernauwing in de bekkenslagaders:
- Erectieproblemen
- Vaak gecombineerd met bilpijn bij lopen
- Kan eerste symptoom zijn
- Belangrijk om te melden aan arts
Wanneer een symptoom níet van PAV is
Niet alle beenpijn is PAV. Andere aandoeningen kunnen vergelijkbare klachten geven:
Verschil met andere oorzaken:
Spataderen:
- Zware, vermoeiden gevoel
- Hele dag, niet alleen bij lopen
- Rust helpt niet binnen minuten
- Zichtbaar uitpuilen aderen
- Pijn in rust en bij lang staan
Artrose:
- Pijn bij beginnen met lopen
- Wordt vaak beter als je door loopt (bij PAV erger)
- Gewrichten stijf en gezwollen
- Kraakgeluid in gewricht
Zenuwbeknelling (ischias):
- Schietende pijn in been
- Gaat van rug naar been
- Ook gevoelsverlies of tintelingen
- Rust helpt niet snel
- Verergert bij hoesten/niezen
Ruggenmergvernauwing (spinale stenose):
- Pijn die lijkt op claudicatio
- Ook bij fietsen (bij PAV niet)
- Verergert bij achterover buigen
- Beter bij voorover buigen
- Tintelingen en zwakte in benen
Als je twijfelt of je symptomen passen bij perifeer arterieel vaatlijden, is het altijd verstandig naar de huisarts te gaan voor verder onderzoek.
Oorzaken en risicofactoren
De hoofdoorzaak: atherosclerose
Perifeer arterieel vaatlijden ontstaat door atherosclerose – hetzelfde proces dat hartinfarcten en beroertes veroorzaakt. Het is belangrijk dit te begrijpen omdat PAV vaak een signaal is dat je bloedvaten op meerdere plekken beschadigd zijn.
Hoe ontstaat atherosclerose?
Het proces begint vaak al op jonge leeftijd en ontwikkelt zich in stappen:
Stap 1 – Schade aan de vaatwand: De binnenkant van je bloedvaten is bekleed met een glad laagje cellen (endotheel). Door verschillende factoren kan dit beschadigd raken:
- Hoge bloeddruk (drukkracht beschadigt wand)
- Roken (giftige stoffen tasten wand aan)
- Hoog cholesterol (overmatige LDL-deeltjes)
- Hoge bloedsuiker (bij diabetes)
- Ontstekingen in het lichaam
Stap 2 – Ontstekingsreactie: Als de vaatwand beschadigd is, probeert je lichaam dit te repareren. Witte bloedcellen en cholesterol hopen zich op in de beschadigde plek. Dit wordt een atherosclerotische plaque.
Stap 3 – Groei van de plaque: Over de jaren groeit de plaque door:
- Meer cholesterol hoopt zich op
- Ontstekingscellen hopen zich op
- Gladde spiercellen uit vaatwand groeien
- Kalk slaat neer (verkalking)
- Plaque wordt groter en harder
Stap 4 – Vernauwing: Naarmate de plaque groter wordt, wordt het bloedvat nauwer. Pas bij ongeveer 50-70% vernauwing begin je symptomen te krijgen.
Stap 5 – Complicaties: Soms scheurt de plaque, waardoor een bloedstolsel ontstaat dat het vat helemaal afsluit. Dit veroorzaakt acute symptomen – zoals een hartinfarct in de kransslagaders, of acute beenischaemie bij PAV.
Niet-beïnvloedbare risicofactoren
Sommige factoren die je risico op perifeer arterieel vaatlijden verhogen kun je niet veranderen:
Leeftijd:
- Risico neemt sterk toe boven 60 jaar
- Atherosclerose is een geleidelijk proces van jaren
- Jonger dan 40 met PAV = vaak erfelijke component
- Bij zeer jonge mensen andere oorzaken overwegen
Geslacht:
- Mannen krijgen PAV iets vaker en jonger
- Na menopauze lopen vrouwen in
- Beschermend effect oestrogeen valt weg
- Vrouwen met PAV vaak ernstiger ziekte
Genetische aanleg:
- PAV komt vaker voor in families
- Erfelijke cholesterolstoornissen
- Familiaire hypercholesterolemie
- Erfelijke neiging tot atherosclerose
- Risico verhoogd als ouder/broer/zus voor 60e PAV kreeg
Ras en etniciteit:
- Mensen met Afrikaanse of Zuid-Aziatische achtergrond hoger risico
- Mogelijk door hogere prevalentie diabetes en hoge bloeddruk
- Ook genetische factoren spelen rol
Beïnvloedbare risicofactoren
Dit zijn de factoren die je wél kunt aanpakken – en die vaak het grootste verschil maken:
Roken – verreweg belangrijkste: Roken is de grootste risicofactor voor PAV:
- 80-90% van PAV-patiënten rookt of heeft gerookt
- Verhoogt risico 2-6 keer
- Versnelt atherosclerose enorm
- Veroorzaakt vaatvernauwing
- Verslechtert symptomen
- Stoppen verbetert situatie al binnen maanden
- Passief roken verhoogt risico ook
Diabetes mellitus:
- Verhoogt risico 2-4 keer
- Hoge bloedsuiker beschadigt vaatwand
- PAV bij diabetes vaak ernstiger
- Komt eerder en op meerdere plekken
- Wonden genezen slechter
- Risico op amputatie veel hoger
- Goede suikerinstelling helpt maar voorkomt niet volledig
Hoge bloeddruk (hypertensie):
- Verhoogt risico 1.5-2 keer
- Drukkracht beschadigt vaatwand
- Versnelt atherosclerose
- Vaak samen met andere risicofactoren
- Behandeling vermindert risico
Hoog cholesterol:
- Vooral hoog LDL-cholesterol (“slecht cholesterol”)
- Laag HDL-cholesterol (“goed cholesterol”)
- Verhoogde triglyceriden
- Cholesterol hoopt op in plaques
- Behandeling met statines helpt
Overgewicht en obesitas:
- Verhoogt risico indirect
- Vaak gepaard met diabetes en hoge bloeddruk
- Buikvet extra schadelijk
- BMI boven 30 verhoogt risico aanzienlijk
- Gewichtsverlies verbetert alle risicofactoren
Inactiviteit:
- Bewegingsarmoede verhoogt risico
- Spieren gebruiken bloedvaten niet optimaal
- Zittend werk en weinig beweging
- Fitheid beschermt tegen PAV
- Regelmatige beweging is preventief
Chronische nierziekte:
- Verhoogt risico op atherosclerose
- Vaak samen met diabetes en hoge bloeddruk
- Verstoorde afvalverwijdering belast vaten
- PAV bij nierpatiënten vaak ernstiger
Ontstekingsziekten:
- Reumatoïde artritis
- Lupus (SLE)
- Chronische ontstekingen versnellen atherosclerose
- Extra waakzaamheid nodig bij deze patiënten
Combinatie van risicofactoren
Het risico op PAV wordt veel groter als je meerdere risicofactoren hebt. Iemand die rookt, diabetes heeft én hoge bloeddruk, heeft een veel hoger risico dan iemand met maar één van deze factoren.
Voorbeelden van hoog-risico combinaties:
- Rokende diabeet: zeer hoog risico
- Diabetes + hoge bloeddruk + hoog cholesterol (metabool syndroom): zeer hoog risico
- Roker met familiair hoog cholesterol: zeer hoog risico
Dit verklaart waarom behandeling zich richt op alle risicofactoren tegelijk, niet alleen op één factor.
Diagnose: hoe wordt perifeer arterieel vaatlijden vastgesteld?
Wanneer vermoedt de arts PAV?
Je huisarts denkt aan PAV bij:
- Etalagebenen (claudicatio-klachten)
- Andere symptomen zoals koude voeten, rustpijn
- Risicofactoren zoals roken, diabetes, hoge bloeddruk
- Afwezige of zwakke polsslag in been of voet
- Wondheling problemen aan been of voet
Vaak begint het met het verhaal van de patiënt – het patroon van etalagebenen is zo kenmerkend dat ervaren huisartsen PAV al kunnen vermoeden voordat ze onderzoek doen.
Lichamelijk onderzoek
De huisarts doet een aantal simpele maar belangrijke testen:
Inspectie (kijken):
- Huidkleur: bleek, rood, blauw?
- Haargroei: is er nog haar op onderbenen?
- Nagels: verdikt, verkleuringen?
- Wonden of zweren aan voeten?
- Spieratrofie (dunne kuiten door weinig gebruik)?
Palpatie (voelen): Voelen van polslagen: Arts voelt op verschillende plekken:
- Lies (arteria femoralis)
- Knieholte (arteria poplitea)
- Binnen enkels (arteria tibialis posterior)
- Bovenkant voet (arteria dorsalis pedis)
Zwakke of afwezige polsslag wijst sterk op vernauwing. De locatie van de zwakke pols geeft aan waar de vernauwing ongeveer zit.
Temperatuur:
- Voelen of voeten even warm zijn
- Koud = mogelijk slechte doorbloeding
Buerger’s test: Een klassieke klinische test:
- Je ligt op de onderzoeksbank
- Been omhoog houden (1 minuut)
- Been wordt bleek = teken van slechte aanvoer
- Been laten hangen over rand
- Been wordt rood/paars = teken van slechte doorbloeding
Capillaire refill tijd:
- Druk op nagel tot wit
- Loslaten en tellen hoe lang het duurt tot weer roze
- Langer dan 2 seconden = mogelijk probleem
Enkel-arm index (EAI): de belangrijkste test
De enkel-arm index is de standaard screeningstest voor PAV. Het is simpel, pijnloos en betrouwbaar.
Hoe werkt het? Met een doppler-apparaat (een klein ultrasound apparaatje) en een bloeddrukmeter wordt de bloeddruk gemeten op twee plekken:
- Je arm (zoals normale bloeddrukmeting)
- Je enkel
Dan wordt de ratio berekend: EAI = bloeddruk enkel ÷ bloeddruk arm
Interpretatie van de waarde:
EAI 0.91 – 1.30: Normaal
- Geen vernauwing
- Bloeddruk enkel en arm ongeveer gelijk
- PAV zeer onwaarschijnlijk
EAI 0.70 – 0.90: Lichte PAV
- Milde vernauwing
- Mogelijk geen symptomen
- Aandacht voor risicofactoren
EAI 0.50 – 0.69: Matige PAV
- Duidelijke vernauwing
- Meestal etalagebenen
- Behandeling nodig
EAI 0.40 – 0.49: Ernstige PAV
- Ernstige vernauwing
- Duidelijke symptomen
- Risico op rustpijn
- Actieve behandeling
EAI < 0.40: Zeer ernstige PAV
- Kritieke vernauwing
- Vaak rustpijn of gangreen
- Acute behandeling vaak nodig
- Risico op amputatie
EAI > 1.30: Niet compressibele vaten
- Vaten zijn verkalkt en stijf
- Komt vooral voor bij diabetes
- EAI niet betrouwbaar
- Andere testen nodig (teenkap meting)
De EAI-test duurt ongeveer 15 minuten en kan bij de huisarts of in het ziekenhuis worden gedaan. Het is een objectieve meting die niet afhankelijk is van je symptomen – je kunt PAV hebben met lage EAI ook al voel je nog niets.
Aanvullend onderzoek in het ziekenhuis
Als de diagnose perifeer arterieel vaatlijden is gesteld en behandeling wordt overwogen, volgt vaak meer gedetailleerd onderzoek:
Duplex echografie:
- Ultrasound van de bloedvaten
- Ziet vernauwingen en sluitingen
- Meet bloedstroomsnelheid
- Pijnloos en veilig
- Eerste keus beeldvormend onderzoek
- Kan exact lokaliseren waar vernauwing zit
CT-angiografie:
- Gedetailleerde 3D-beelden van bloedvaten
- Contrastvloeistof via infuus
- Precies beeld van alle vernauwingen
- Planning voor eventuele dotter of operatie
- Straling en contrast (nierbelasting)
MR-angiografie:
- Magnetische resonantie beeldvorming
- Gedetailleerd beeld zonder röntgenstraling
- Soms contrast, soms zonder
- Goed alternatief bij nierproblemen
- Duurt langer dan CT
- Niet bij pacemaker of claustrofobie
Digitale subtractie angiografie (DSA):
- Katheter via lies naar bloedvaten
- Direct contrast in slagader
- Gouden standaard voor beeldvorming
- Vaak gecombineerd met directe behandeling (dotten)
- Invasiever dan andere methoden
- Kleine kans op complicaties
Loopbandtest:
- Lopen op loopband met ECG
- Meet exacte claudicatio-afstand
- Objectieve meting van ernst
- Controle na behandeling
- Kijkt ook naar hart tijdens inspanning
Onderzoek naar andere aangedane vaten
Omdat PAV vaak deel uitmaakt van gegeneraliseerde atherosclerose, onderzoekt de arts ook andere bloedvaten:
Hart (coronaire vaten):
- ECG en hartecho
- Eventueel inspannings-ECG
- 40-60% van PAV-patiënten heeft ook coronaire hartziekte
Halsslagaders:
- Duplex echografie van halsslagaders
- Risico op beroerte inschatten
- Vernauwing komt voor bij 25-50% PAV-patiënten
Nierfunctie:
- Bloedonderzoek
- Nierslagaders kunnen ook vernauwd zijn
- Belangrijk voor medicatiekeuze
Bloedonderzoek: Standaard wordt ook bloed afgenomen voor:
- Cholesterol (totaal, LDL, HDL, triglyceriden)
- Bloedsuiker (glucose, HbA1c)
- Nierfunctie (creatinine, eGFR)
- Bloedbeeld
- Soms homocysteïne, CRP (ontsteking)
Dit complete onderzoek geeft een totaalbeeld van je vaatstelsel en helpt bij het bepalen van de beste behandelstrategie.
Behandeling: wat zijn de mogelijkheden?
De behandeling van perifeer arterieel vaatlijden heeft drie hoofddoelen:
- Symptomen verminderen (etalagebenen verbeteren)
- Progressie voorkomen (vernauwing niet laten verergeren)
- Complicaties voorkomen (hartinfarct, beroerte, amputatie)
De behandeling bestaat altijd uit meerdere onderdelen. Het is niet óf medicatie óf levensstijl óf een operatie – meestal is het een combinatie.
Conservatieve behandeling: de basis
Voor de meeste mensen met PAV in stadium II (etalagebenen zonder rustpijn) begint de behandeling conservatief. Dit betekent: aanpakken van risicofactoren, medicatie en looptherapie.
Stoppen met roken – het allerbelangrijkste: Als je rookt en PAV hebt, is stoppen met roken veruit de belangrijkste stap. Niets heeft zo’n groot effect:
- Vermindert progressie van atherosclerose drastisch
- Verbetert loopafstand vaak al binnen maanden
- Vermindert risico op hartinfarct en beroerte met 50%
- Verkleint kans op amputatie met 80-90%
- Verbetert resultaten van eventuele operaties
Hoe stop je?
- Stopcoach via huisarts of online
- Nicotinevervanging (pleisters, kauwgom, spray)
- Medicatie (varenicline, bupropion) op recept
- Combinatie werkt het beste
- Gemiddeld 6-10 pogingen nodig – geef niet op!
Stoppen is moeilijk maar absoluut cruciaal. Als je PAV hebt en blijft roken, is elk ander behandeling veel minder effectief.
Gecontroleerde looptherapie: Dit klinkt tegenstrijdig – lopen terwijl het pijn doet – maar het is een van de meest effectieve behandelingen voor etalagebenen. Looptraining stimuleert de aanmaak van nieuwe kleine bloedvaten (collateralen) en verbetert het zuurstofgebruik van je spieren. Hierdoor kan je loopafstand met 50-200% vergroten – een effect vergelijkbaar met operatie bij sommige mensen.
Het programma:
- Loop tot de pijn begint
- Loop door tot matige pijn (niet extreme pijn)
- Stop en rust uit tot pijn weg is (2-5 minuten)
- Herhaal dit gedurende 30-60 minuten
- Doe dit minstens 3x per week
Begeleide looptherapie onder supervisie van een fysiotherapeut werkt het beste. De eerste weken zijn frustrerend – je loopt maar korte stukjes. Maar na 6-8 weken merken de meeste mensen duidelijke verbetering.
Andere levensstijlaanpassingen:
- Bloeddruk verlagen: streef <130/80 mmHg bij PAV
- Diabetes goed instellen: HbA1c onder 53 mmol/mol
- Gewichtsverlies: 5-10% al effectief bij alle risicofactoren
- Gezond eten: mediterraan dieet met veel groenten, fruit, vette vis
- Voldoende bewegen: ook fietsen en zwemmen zijn goed
Medicatie
Naast levensstijlaanpassingen krijgen vrijwel alle mensen met PAV medicatie. Er zijn twee soorten: medicijnen die symptomen verbeteren, en medicijnen die complicaties voorkomen.
Medicijnen die complicaties voorkomen:
Plaatjesremmers (antitrombotische medicatie): Dit is de allerbelangrijkste medicatie bij PAV:
Aspirine (acetylsalicylzuur):
- 80-100 mg per dag
- Voorkomt bloedstolsels
- Vermindert risico op hartinfarct met 25%
- Vermindert risico op beroerte met 20%
- Kleine kans op maagklachten of bloeding
- Bij maagklachten: protonpompremmer erbij
Clopidogrel (Plavix):
- Alternatief voor aspirine
- 75 mg per dag
- Soms effectiever dan aspirine bij PAV
- Eerste keus als aspirine niet verdragen wordt
- Ook bij ernstigere vormen PAV
- Duurder dan aspirine
Soms wordt combinatie aspirine + clopidogrel voorgeschreven bij zeer hoog risico, maar dit verhoogt bloedingsrisico.
Statines (cholesterolverlagers): Vrijwel iedereen met PAV krijgt een statine, ook als cholesterol niet extreem hoog is:
Atorvastatine (Lipitor):
- 40-80 mg per dag
- Verlaagt LDL-cholesterol drastisch
- Stabiliseert plaques
- Vermindert ontstekingen in vaatwand
- Vertraagt progressie atherosclerose
- Vermindert risico hartinfarct met 30-40%
Bijwerkingen statines:
- Spierpijn (5-10% van gebruikers)
- Meestal mild en acceptabel
- Zelden ernstige spierschade
- Leverfunctie controleren
- Voordelen wegen zwaar tegen nadelen op
ACE-remmers: Bij PAV en hoge bloeddruk of hartfalen:
- Ramipril (Tritace), perindopril (Coversyl)
- Verlagen bloeddruk
- Beschermen hart en nieren
- Verbeteren overleving
- Droge hoest als bijwerking (10-20%)
- Dan overschakelen naar sartaan
Medicijnen die symptomen verbeteren:
Cilostazol (Pletal):
- Vergroot loopafstand met 40-60%
- Remt plaatjesactiviteit en verbetert doorbloeding
- 100 mg 2x per dag
- Mag niet bij hartfalen
- Niet eerste keus, maar effectief
- Bijwerkingen: hoofdpijn, diarree, hartkloppingen
Naftidrofuryl (Praxilene):
- Verbetert zuurstofgebruik in spieren
- 200 mg 3x per dag
- Bescheiden effect op loopafstand
- Minder effectief dan cilostazol
- Goed verdragen
- Weinig bijwerkingen
De medicijnen die symptomen verbeteren zijn minder belangrijk dan de medicijnen die complicaties voorkomen. Ze worden pas voorgeschreven als looptherapie onvoldoende helpt.
Invasieve behandelingen
Als conservatieve behandeling onvoldoende werkt, of als er rustpijn of gangreen is, komt invasieve behandeling in beeld. Er zijn twee hoofdopties: dotteren (endovasculair) of operatie (chirurgisch).
Wanneer invasieve behandeling?
Indicaties:
- Ernstige etalagebenen ondanks optimale conservatieve behandeling
- Loopafstand minder dan 50-100 meter
- Kwaliteit van leven ernstig beperkt
- Rustpijn (stadium III)
- Gangreen of niet-genezende wonden (stadium IV)
- Dreigend beenverlies
Dotten (endovasculaire behandeling):
Hoe werkt het? Via een klein gaatje in de lies wordt een dun buisje (katheter) naar de vernauwing gebracht onder röntgendoorlichting. Dan zijn er verschillende opties:
Ballondilatatie (PTA):
- Ballon op plek van vernauwing
- Ballon wordt opgeblazen
- Plaque wordt platgedrukt tegen vaatwand
- Vat wordt wijder
- Ballon wordt verwijderd
- Vaak gecombineerd met stent
Stentplaatsing:
- Metalen veerretje blijft in vat zitten
- Houdt vat open
- Voorkomt terugveren vat
- Soms stent met medicijn (drug-eluting stent)
- Permanent implantaat
Atherectomie:
- Plaque wordt weggefreesd
- Met speciaal apparaatje
- Bij specifieke types vernauwingen
- Vaak gecombineerd met ballon
Voordelen dotten:
- Minimaal invasief
- Lokale verdoving voldoende
- Herstel snel (vaak zelfde dag naar huis)
- Weinig pijn achteraf
- Herhaling mogelijk als nodig
- Minder risico’s dan operatie
Nadelen:
- Kans op terugkomen vernauwing (restenose)
- Niet bij alle vernauwingen mogelijk
- Bij lange sluitingen minder effectief
- Soms meerdere procedures nodig
Slaagkans:
- 80-95% technisch succesvol
- Na 1 jaar: 60-80% nog open
- Na 5 jaar: 40-60% nog open
- Afhankelijk van locatie en lengte vernauwing
Bypass operatie:
Als dotten niet mogelijk is of niet heeft gewerkt, kan een bypass nodig zijn.
Hoe werkt het? Er wordt een omleiding gemaakt om het vernauwde stuk bloedvat:
- Vene uit been gebruikt (beste optie)
- Of kunstmatige vaatprothese
- Verbindt gezond vat boven vernauwing met gezond vat eronder
Types bypasses:
Femoropopliteale bypass:
- Van lies naar knieholte
- Meest voorkomend
- Bij vernauwing bovenbeen
- Bij voorkeur met eigen vene
Femorocrural bypass:
- Van lies naar onderbeen
- Bij vernauwingen lager in been
- Technisch moeilijker
- Lagere slaagkans dan korte bypass
Aortobifemorale bypass:
- Van grote lichaamsslagader naar beide liezen
- Bij vernauwingen in bekken
- Grote operatie, algehele narcose
- Goede langetermijnresultaten
Voordelen bypass:
- Langere houdbaarheid dan dotten
- Bij uitgebreide vernauwingen mogelijk
- Bij lange sluitingen effectief
- Eenmalige procedure meestal voldoende
Nadelen:
- Grote operatie, algehele narcose
- Langer herstel (1-2 weken ziekenhuis)
- Wond in been
- Meer pijn achteraf
- Kans op infectie
- Graft kan dichtgaan
Slaagkans:
- 85-95% technisch succesvol
- Na 1 jaar: 80-90% nog open
- Na 5 jaar: 60-80% nog open
- Met vene beter dan met kunstmatig materiaal
- Lagere slaagkans bij roken, diabetes
Hybride procedures: Combinatie van dotten en operatie:
- Dotten van bekkenvernauwing
- Bypass voor beenvernauwing
- Beste van beide werelden
- Bij complexe anatomie
Amputatie: laatste optie
In ernstige gevallen kan amputatie nodig zijn:
Wanneer?
- Gangreen die niet te redden is
- Ernstige infectie die leven bedreigt
- Extreme pijn die niet behandelbaar is
- Na mislukte bypass of dotten procedures
- Geen verdere reconstructie mogelijk
Types:
- Teenamputatie: Kleinst mogelijke amputatie
- Voorvoetamputatie: Meerdere tenen of voorvoet
- Onderbeenamputatie: Meest voorkomend, goede revalidatie mogelijk
- Bovenbeenamputatie: Bij uitgebreide gangreen, moeilijker revalidatie
Na amputatie:
- Prothese mogelijk bij onderbeen (meeste mensen kunnen weer lopen)
- Revalidatie essentieel
- Risico op amputatie andere been verhoogd
- Preventie aan andere been cruciaal
Het goede nieuws is dat met moderne behandeling amputatie steeds zeldzamer wordt. Vroege herkenning en behandeling voorkomt amputatie in de meeste gevallen.
Leven met PAV
Dagelijks leven aanpassen
PAV hoeft je leven niet stil te leggen, maar vraagt wel aanpassingen:
Mobiliteit behouden:
- Plan activiteiten rond je loopafstand
- Neem pauzes tijdens wandeling
- Gebruik rolstoel of rollator niet te snel – blijf zoveel mogelijk lopen
- Wandelstok voor veiligheid bij onzeker lopen
- Fiets als alternatief (belast bloedvaten minder)
Thuisaanpassingen:
- Antislipmatten in douche en toilet
- Handgrepen bij trappen
- Goede verlichting (valgevaar!)
- Slaapkamer op begane grond als traplopen moeilijk
- Douchestoel bij ernstige beperking
Werk:
- Bespreek beperkingen met werkgever
- Zitten afwisselen met staan
- Korte loopafstanden op werk mogelijk maken
- Thuiswerken overwegen bij ernstige klachten
- Arbodienst kan adviseren
Sociale leven:
- Wees open over beperkingen
- Plan activiteiten die haalbaar zijn
- Vrienden kunnen rekening houden met tempo
- Activiteiten met veel zitten (bioscoop, restaurant)
- Blijf sociale contacten onderhouden (isolatie vermijden)
Voetzorg: essentieel bij perifeer arterieel vaatlijden
Goede voetzorg is cruciaal om wonden en infecties te voorkomen:
Dagelijkse voetinspectie:
- Controleer beide voeten elke dag
- Let op: sneetjes, blaren, rode plekken, zwellingen
- Gebruik spiegel voor voetzolen
- Partner of verzorger vragen te helpen
- Bij twijfel: huisarts bellen
Voetreiniging:
- Dagelijks wassen met lauw water en milde zeep
- Goed afdrogen, vooral tussen tenen
- Niet weken (weekmaakt huid, verhoogt infectierisico)
- Na wassen huid smeren (niet tussen tenen)
Nagelverzorging:
- Teennagels recht afknippen
- Niet te kort knippen (risico ingroei)
- Gebruik nagelschaar, geen nagelknipper
- Bij problemen: medisch pedicure
- Nooit zelf likdoorns of eelt verwijderen
Schoeisel:
- Goed passende schoenen (niet te krap, niet te wijd)
- Stevige zolen, zachte bovenkant
- Geen open schoenen (teenslippers)
- Dagelijks binnenkant schoenen controleren (steentjes, naad)
- Nieuwe schoenen langzaam inlopen
- Bij ernstige PAV: orthopedische schoenen
Wat te vermijden:
- Blootsvoets lopen (ook niet thuis)
- Warmwaterkruik of elektrisch deken (voelt temperatuur niet goed)
- Te hete voetbaden (kan verbranden zonder te voelen)
- Zelf behandelen van likdoorns of eelt
- Schoenen zonder kousen dragen
Medisch pedicure:
- Gespecialiseerd in diabetische/vaatziekte voeten
- Veilige nagelbehandeling
- Controleert voethuid
- Adviseert over schoeisel
- Werkt samen met podotherapeut indien nodig
Reizen met PAV
PAV hoeft reizen niet te verhinderen, maar vraagt wel voorbereiding:
Voor vertrek:
- Overleg met arts over risico’s
- Voldoende medicatie meenemen (dubbele hoeveelheid)
- Recente medicatielijst in Engels
- Reisverzekering check (dekking chronische aandoening)
- Contactgegevens cardioloog/vaatchirurg meenemen
- Locatie ziekenhuizen op bestemming opzoeken
Tijdens reis:
- Comfortabele wandelschoenen
- Extra kousen meenemen
- Niet te ambitieus plannen (korte wandelingen)
- Pauzes inbouwen
- Bij vliegen: regelmatig rondlopen (voorkomen DVT)
- Compressiekousen bij vliegreizen
- Voeten dagelijks inspecteren
Bestemming:
- Warme klimaten meestal goed verdragen
- Extreme kou vermijden (vermindert doorbloeding)
- Berg/hoogtevakanties: geleidelijk acclimatiseren
- Vermijd dehydratie (drink veel)
- Wandelvakantie: ken je grenzen
Alarmsignalen tijdens reis:
- Nieuwe of verergerde pijn
- Wond die niet geneest
- Koorts
- Verkleuring voet/tenen
- Direct lokaal medische hulp zoeken
Psychologische impact
PAV heeft niet alleen fysieke maar ook mentale gevolgen:
Veelvoorkomende emoties:
- Angst voor verergering en amputatie
- Frustratie over beperking
- Boosheid (“waarom ik?”)
- Depressieve gevoelens
- Schaamte over beperkingen
- Onzekerheid over toekomst
Omgaan met emoties:
- Praat erover met naasten
- Patiëntenvereniging Vaatpatiënten Nederland
- Contact met lotgenoten
- Professionele hulp (psycholoog) bij ernstige klachten
- Focus op wat je wél kunt
- Realistische doelen stellen
Angst voor amputatie: Dit is een veelvoorkomende angst bij PAV:
- Bespreek zorgen met arts
- Vraag naar reëel risico in jouw situatie
- Moderne behandeling voorkomt amputatie meestal
- Vroege behandeling verkleint risico enorm
- Als het toch gebeurt: revalidatie mogelijk, prothesen zeer goed
Depressie: PAV verhoogt risico op depressie:
- Chronische pijn
- Beperkte mobiliteit
- Sociale isolatie
- Onzekerheid
- Herken signalen: sombere stemming, moeite met genieten, slaapproblemen
- Zoek hulp – behandeling helpt
Relaties en seksualiteit
PAV kan impact hebben op relaties:
Partnerrelatie:
- Communiceer over beperkingen en hulpbehoefte
- Vermijd overmatige afhankelijkheid
- Behoud eigen rollen waar mogelijk
- Partner voelt soms machteloosheid
- Samen naar controles kan helpen
- Patiëntenvereniging heeft ook lotgenotencontact voor partners
Seksualiteit: PAV in bekken kan erectieproblemen veroorzaken bij mannen:
- Komt voor bij 20-30% mannen met PAV
- Door verminderde bloedstroom naar penis
- Bespreekbaar maken met arts (niet schamen!)
- Behandeling mogelijk (PDE5-remmers zoals sildenafil)
- Soms verbetert na behandeling PAV
- Alternatieve intimiteit verkennen
Bij vrouwen kunnen libidoproblemen en pijn voorkomen, bespreek ook dit met arts.
Prognose en vooruitzichten
Hoe is het verloop van perifeer arterieel vaatlijden?
De prognose van PAV hangt sterk af van verschillende factoren:
Met goede behandeling:
- Meeste mensen behouden been
- Loopafstand kan stabiel blijven of verbeteren
- Risico op hartinfarct en beroerte vermindert
- Kwaliteit van leven acceptabel
- Jaren stabiel mogelijk
Zonder behandeling:
- Geleidelijke verergering
- Loopafstand neemt af
- 5-10% ontwikkelt kritieke ischemie per jaar
- 1-2% amputatie per jaar
Factoren die prognose beïnvloeden:
Positief:
- Stoppen met roken (grootste positieve factor!)
- Goede medicatietrouw
- Actieve looptherapie
- Goede bloedsuiker-/bloeddrukcontrole
Negatief:
- Blijven roken (grootste negatieve factor!)
- Diabetes, vooral slecht ingesteld
- Nierfalen
- Hartfalen
Overlevingskansen
PAV is niet alleen een beenprobleem – het wijst op gegeneraliseerde vaatschade door het hele lichaam:
Sterfte bij PAV:
- 5-jaars overleving: 70-80%
- 10-jaars overleving: 40-60%
Belangrijkste doodsoorzaken:
- Hartinfarct (40-60% van sterfgevallen)
- Beroerte (10-20%)
- Andere cardiovasculaire oorzaken
Waarom zo’n impact? Omdat PAV betekent dat atherosclerose door heel je lichaam aanwezig is – in kransslagaders (hart), halsslagaders (hersenen), nierslagaders en darmslagaders.
Positieve kant: Met moderne behandeling zijn de overlevingskansen aanzienlijk verbeterd:
- Statines verminderen sterfte met 30-40%
- Plaatjesremmers verminderen sterfte met 20-25%
- Stoppen met roken vermindert sterfte met 50%
- Combinatie van alle maatregelen: sterk verbeterde prognose
Kans op amputatie
Met moderne behandeling is amputatie gelukkig zeldzaam:
Amputatierisico:
- Bij etalagebenen (stadium II): 1-3% binnen 5 jaar
- Bij rustpijn (stadium III): 10-40% zonder behandeling
- Bij gangreen (stadium IV): 30-60% zonder behandeling
Beschermende factoren:
- Tijdige diagnose en behandeling
- Stoppen met roken (grootste factor!)
- Goede voetzorg
- Behandeling infecties
- Succesvolle revascularisatie
De boodschap is duidelijk: vroege herkenning, stoppen met roken, en goede behandeling verkleinen het amputatierisico enorm.
Preventie van perifeer arterieel vaatlijden
Kun je PAV voorkomen?
PAV is grotendeels te voorkomen door alle risicofactoren aan te pakken.
Als je nog geen PAV hebt:
Niet roken:
- Verreweg belangrijkste preventiemaatregel
- Begin nooit met roken
- Stop zo snel mogelijk als je rookt
Gezond eten: Mediterraan dieet heeft meeste bewijs:
- Veel groenten en fruit (5 porties per dag)
- Volkoren graanproducten
- Vette vis 2x per week
- Onverzadigde vetten (olijfolie, noten)
- Weinig rood en bewerkt vlees
Voldoende beweging:
- Minimaal 150 minuten matig intensief per week
- Wandelen, fietsen, zwemmen
- Iedere dag 30 minuten is goed doel
Gezond gewicht:
- BMI tussen 18.5 en 25
- Buikomvang: mannen <94cm, vrouwen <80cm
Bloeddruk onder controle:
- Streef <140/90 mmHg
- Regelmatig meten
- Bij hoge bloeddruk: behandeling
Cholesterol controleren:
- Laat eens per 5 jaar checken vanaf 40 jaar
- Bij familiegeschiedenis eerder
- LDL-cholesterol <3.0 ideaal
Diabetes voorkomen:
- Gezond gewicht
- Voldoende beweging
- Regelmatig bloedsuiker laten checken vanaf 45 jaar
Als je PAV hebt: progressie vertragen
Absolute prioriteit:
- Stop met roken – dit kan niet genoeg benadrukt worden
- Neem medicatie zoals voorgeschreven
- Volg looptherapie programma consequent
Secundaire preventie:
- Bloeddruk strak controleren (<130/80)
- LDL-cholesterol <1.8 (strenger dan zonder PAV)
- HbA1c <53 bij diabetes
- Blijven bewegen binnen je mogelijkheden
Regelmatige controles:
- Jaarlijks bij huisarts of specialist
- EAI-meting ter controle
- Bloedonderzoek
- Voetinspectie
- Bespreek nieuwe klachten direct
Progressie signalen: Bij deze tekenen direct contact met arts:
- Loopafstand neemt af
- Rustpijn ontwikkelt
- Wonden die niet genezen
- Verkleuring voet/tenen Verwachting: jaren stabiel blijven
Zonder behandeling:
- Geleidelijke verergering
- Loopafstand neemt af
- Risico op rustpijn en gangreen
- Verhoogd risico hartinfarct en beroerte
- 5-10% ontwikkelt kritieke beenischemie per jaar
- 1-2% amputatie per jaar
Factoren die prognose beïnvloeden:
Positief:
- Stoppen met roken (grootste positieve factor!)
- Goede medicatietrouw
- Actieve looptherapie
- Goede bloedsuiker-/bloeddrukcontrole
- Gezond gewicht
Negatief:
- Blijven roken (grootste negatieve factor!)
- Diabetes (vooral slecht ingesteld)
- Nierfalen
- Hartfalen
- Vernauwingen op meerdere niveaus
- Niet therapietrouw
Overlevingskansen
Dit klinkt hard, maar het is belangrijk om te weten: PAV is niet alleen een probleem van je benen, het is een teken van gegeneraliseerde vaatschade.
Sterfte bij PAV:
- 5-jaars overleving: 70-80%
- 10-jaars overleving: 40-60%
- Vergelijkbaar met sommige vormen van kanker
Belangrijkste doodsoorzaken bij PAV:
- Hartinfarct (40-60% van sterfgevallen)
- Beroerte (10-20%)
- Andere cardiovasculaire oorzaken
- Infecties en sepsis (vooral bij gangreen)
Waarom zo’n impact? Omdat PAV betekent dat atherosclerose door heel je lichaam aanwezig is:
- Kransslagaders (hart)
- Halsslagaders (hersenen)
- Nierslagaders
- Darmslagaders
Dit maakt het zo belangrijk om alle risicofactoren aan te pakken, niet alleen de symptomen in je benen.
Positieve kant: Met moderne behandeling en goede controle van risicofactoren zijn de overlevingskansen aanzienlijk verbeterd:
- Statines verminderen sterfte met 30-40%
- Plaatjesremmers verminderen sterfte met 20-25%
- Stoppen met roken verminderen sterfte met 50%
- Combinatie van alle maatregelen: sterk verbeterde prognose
Kans op amputatie
Met moderne behandeling is amputatie gelukkig zeldzaam:
Amputatierisico:
- Bij claudicatio (stadium II): 1-3% kans op amputatie binnen 5 jaar
- Bij rustpijn (stadium III): 10-40% zonder behandeling
- Bij gangreen (stadium IV): 30-60% zonder behandeling
Beschermende factoren tegen amputatie:
- Tijdige diagnose en behandeling
- Stoppen met roken
- Goede voetzorg
- Behandeling infecties
- Succesvolle revascularisatie (dotten/bypass)
Risicofactoren voor amputatie:
- Doorgaan met roken
- Diabetes (vooral slecht ingesteld)
- Nierfalen
- Infecties
- Geen mogelijkheid voor revascularisatie
- Niet therapietrouw
De boodschap is duidelijk: vroege herkenning, stoppen met roken, en goede behandeling verkleinen het amputatierisico enorm.
Preventie van PAV
Kun je perifeer arterieel vaatlijden voorkomen?
Het goede nieuws is dat PAV grotendeels te voorkomen is. Omdat de hoofdoorzaak atherosclerose is, kun je door alle risicofactoren aan te pakken je kans op PAV sterk verkleinen.
Als je nog geen perifeer arterieel vaatlijden hebt:
Niet roken:
- Verreweg belangrijkste preventiemaatregel
- Begin nooit met roken
- Stop zo snel mogelijk als je rookt
- Ook passief roken vermijden
Gezond eten: Mediterraan dieet heeft meeste bewijs:
- Veel groenten en fruit (5 porties per dag)
- Volkoren graanproducten
- Vette vis 2x per week (omega-3)
- Onverzadigde vetten (olijfolie, noten)
- Weinig rood en bewerkt vlees
- Beperkt suiker en zout
Voldoende beweging:
- Minimaal 150 minuten matig intensief per week
- Wandelen, fietsen, zwemmen
- Of 75 minuten intensief (hardlopen)
- Iedere dag 30 minuten is goed doel
- Trap nemen in plaats van lift
- Meer bewegen altijd beter dan minder
Gezond gewicht:
- BMI tussen 18.5 en 25
- Buikomvang: mannen <94cm, vrouwen <80cm
- 5-10% gewichtsverlies al zeer effectief
Bloeddruk onder controle:
- Streef <140/90 mmHg
- Regelmatig meten
- Bij hoge bloeddruk: behandeling
- Zoutbeperking helpt
Cholesterol controleren:
- Laat eens per 5 jaar checken vanaf 40 jaar
- Bij familiegeschiedenis eerder en vaker
- LDL-cholesterol <3.0 ideaal
- Bij verhoogde waarden: dieet en eventueel medicatie
Diabetes voorkomen:
- Gezond gewicht
- Voldoende beweging
- Gezonde voeding
- Regelmatig bloedsuiker laten checken vanaf 45 jaar
Stress management:
- Chronische stress verhoogt risico
- Vind wat voor jou werkt: sport, meditatie, hobby’s
- Voldoende slaap (7-9 uur)
- Sociale contacten onderhouden
Als je PAV hebt: progressie vertragen
Als de diagnose perifeer arterieel vaatlijden al gesteld is, kun je nog veel doen om verergering te voorkomen:
Absolute prioriteit:
- Stop met roken – dit kan niet genoeg benadrukt worden
- Neem medicatie zoals voorgeschreven (statines, plaatjesremmers)
- Volg looptherapie programma consequent
Secundaire preventie:
- Bloeddruk strak controleren (<130/80)
- LDL-cholesterol <1.8 (strenger dan zonder PAV)
- HbA1c <53 bij diabetes
- Gezond gewicht bereiken en behouden
- Blijven bewegen binnen je mogelijkheden
Regelmatige controles:
- Jaarlijks bij huisarts of specialist
- EAI-meting ter controle
- Bloedonderzoek (lipiden, glucose, nieren)
- Voetinspectie
- Bespreek nieuwe klachten direct
Progressie signalen:
- Loopafstand neemt af
- Pijn wordt erger
- Rustpijn ontwikkelt
- Wonden die niet genezen
- Verkleuring voet/tenen
- Direct contact opnemen met arts bij deze signalen
Screening: voor wie?
Vroege opsporing van PAV kan nuttig zijn bij hoog-risico groepen:
EAI-meting overwegen bij:
- Alle rokers boven 50 jaar
- Alle diabeten boven 50 jaar
- Iedereen boven 65 jaar met meerdere risicofactoren
- Familie geschiedenis van PAV of hart-vaatziekten
- Afwezige polsslag in voet toevallig ontdekt
Wanneer naar de dokter?
Direct naar huisarts bij:
Alarmsymptomen:
- Pijn in been bij lopen die steeds na zelfde afstand begint
- Pijn verdwijnt binnen minuten na stoppen
- Koude voet of teen
- Wond aan voet/been die niet geneest
- Bleke of blauwige verkleuring voet
- Geen voelbare polsslag in enkel of voet
Spoedeisend naar huisarts of ziekenhuis:
- Plotselinge ernstige pijn in been
- Been wordt acuut bleek en koud
- Geen beweging meer mogelijk in been
- Zwarte tenen of voet
- Ernstige rustpijn die niet reageert op pijnstillers
- Koorts bij wond aan been
Dit zijn tekenen van acute beenischemie – een medisch noodsituatie waarbij onmiddellijke behandeling nodig is om been te redden.
Regelmatige controles
Als je PAV hebt, zijn regelmatige controles belangrijk:
Bij huisarts (1-2x per jaar):
- Bespreken symptomen en beperkingen
- Lichamelijk onderzoek en polsslag voelen
- Bloeddruk meten
- Medicatie evalueren
- Voeten inspecteren
Bij vaatspecialist:
- Afhankelijk van ernst PAV
- Na dotten of operatie: vaker controle
- EAI-meting ter controle
- Duplex echo bij vermoeden verergering
- Bespreken behandelopties
Bloedonderzoek (1-2x per jaar):
- Cholesterol en triglyceriden
- Glucose en HbA1c (bij diabetes)
- Nierfunctie
- Bloedbeeld
- Leverfunctie (bij statine gebruik)
Veelgestelde vragen
Wat is perifeer arterieel vaatlijden? Perifeer arterieel vaatlijden (PAV) is een aandoening waarbij de slagaders in je benen vernauwd of verstopt raken door aderverkalking (atherosclerose). Hierdoor krijgen je beenspieren te weinig zuurstofrijk bloed, vooral tijdens inspanning. Dit veroorzaakt het karakteristieke symptoom van etalagebenen: pijn bij lopen die verdwijnt in rust.
Welke klachten hebben patiënten met perifeer arterieel vaatlijden? Het belangrijkste symptoom is etalagebenen: krampende pijn in de kuiten bij lopen die je dwingt te stoppen, en binnen enkele minuten verdwijnt in rust. Andere klachten zijn koude voeten, geen voelbare polsslag, haaruitval op benen, langzaam genezende wonden, en in ernstige gevallen rustpijn of gangreen. Veel mensen hebben in het begin geen symptomen.
Wat te doen bij arterieel vaatlijden? Het allerbelangrijkste is stoppen met roken als je rookt. Verder: start met gecontroleerde looptherapie (minstens 3x per week 30 minuten), gebruik medicatie zoals voorgeschreven (plaatjesremmers en statines), beweeg voldoende, eet gezond, en houd bloeddruk en cholesterol onder controle. Bij ernstige klachten kan dotten of een bypass-operatie nodig zijn.
Wat is de levensverwachting bij perifeer arterieel vaatlijden? De 5-jaars overleving bij PAV is 70-80%, en de 10-jaars overleving 40-60%. Dit komt omdat PAV vaak gepaard gaat met vaatschade in het hart en de hersenen. De belangrijkste doodsoorzaak is hartinfarct. Met goede behandeling (stoppen met roken, medicatie, gezonde levensstijl) is de prognose veel beter – statines en plaatjesremmers verminderen de sterfte met 30-50%.
Zijn etalagebenen hetzelfde als PAV? Nee, etalagebenen is een symptoom van PAV, niet de ziekte zelf. PAV is de vernauwing van bloedvaten in de benen. Etalagebenen is de pijn die ontstaat bij lopen door deze vernauwing. Je kunt PAV hebben zonder etalagebenen (in vroeg stadium), maar etalagebenen is bijna altijd een teken van PAV.
Is PAV gevaarlijk? Ja, PAV is een ernstige aandoening. Niet alleen vanwege de symptomen in je benen, maar vooral omdat het wijst op gegeneraliseerde vaatschade. Mensen met PAV hebben 4-5 keer verhoogd risico op hartinfarct en 2-3 keer verhoogd risico op beroerte. Daarom is behandeling gericht op het voorkomen van deze complicaties, niet alleen op verlichting van beenklachten.
Kun je PAV genezen? PAV kun je niet genezen, maar wel behandelen en vertragen. Stoppen met roken, medicatie, looptherapie en behandeling van risicofactoren kunnen de symptomen sterk verbeteren en progressie vertragen. Dotten of een bypass kunnen de doorbloeding herstellen, maar de onderliggende aderverkalking blijft bestaan. Daarom is levenslange behandeling en controle nodig.
Hoe wordt PAV vastgesteld? De diagnose wordt gesteld door een combinatie van klachten, lichamelijk onderzoek en een enkel-arm index (EAI) meting. Bij de EAI wordt de bloeddruk in je enkel vergeleken met die in je arm. Een waarde onder 0.9 wijst op PAV. Voor nadere lokalisatie en behandeling kan een duplex echo, CT-angiografie of MR-angiografie nodig zijn.
Kan perifeer arterieel vaatlijden leiden tot amputatie? Bij goede behandeling is het risico op amputatie laag. Van mensen met etalagebenen (stadium II PAV) heeft slechts 1-3% kans op amputatie binnen 5 jaar. Bij rustpijn of gangreen is het risico hoger. Stoppen met roken, goede voetzorg en tijdige behandeling verkleinen het risico enorm. Moderne behandelingen voorkomen amputatie in de meeste gevallen.
Wat is het verschil tussen PAV en trombose? PAV is een chronische vernauwing door aderverkalking die zich over jaren ontwikkelt. Trombose is een acute afsluiting door een bloedstolsel. PAV veroorzaakt etalagebenen die geleidelijk beginnen. Trombose veroorzaakt plotseling een koud, bleek, pijnlijk been zonder polsslag – dit is een spoedsituatie. PAV kan wel het risico op trombose verhogen.
Helpt looptherapie echt bij PAV? Ja, gecontroleerde looptherapie is een van de meest effectieve behandelingen voor etalagebenen. Het kan je loopafstand met 50-200% vergroten – vergelijkbaar met het effect van een operatie bij sommige mensen. Het werkt door aanmaak van nieuwe kleine bloedvaten (collateralen) te stimuleren en het zuurstofgebruik van spieren te verbeteren. Minimaal 3 keer per week 30-60 minuten is nodig.
Mag je sporten met perifeer arterieel vaatlijden? Ja, sporten wordt zelfs sterk aangeraden! Wandelen, fietsen en zwemmen zijn uitstekend. Het belangrijkste is om door te gaan tot je matige pijn voelt, dan te rusten, en dit te herhalen. Vermijd alleen extreme krachttraining en contactsporten kort na een operatie. Beweging is een van de beste behandelingen voor PAV en voorkomt verergering.
Conclusie
Perifeer arterieel vaatlijden is een veel voorkomende maar vaak onderschatte aandoening. Het karakteristieke symptoom – etalagebenen of pijn bij lopen die in rust verdwijnt – is meer dan alleen een vervelende beperking. Het is een alarmsignaal dat je bloedvaten op meerdere plekken in je lichaam waarschijnlijk beschadigd zijn, met verhoogd risico op hartinfarct en beroerte.
De belangrijkste boodschappen:
Vroege herkenning is cruciaal: Hoe eerder PAV wordt ontdekt en behandeld, hoe beter de prognose. Als je symptomen herkent – pijn bij lopen die steeds na dezelfde afstand begint en in rust verdwijnt – ga dan naar je huisarts voor een simpele EAI-meting.
Stoppen met roken is essentieel: Van alle behandelingen heeft stoppen met roken veruit het grootste effect. Het verbetert niet alleen je etalagebenen, maar vermindert ook je risico op hartinfarct, beroerte en amputatie drastisch. Als je PAV hebt en rookt, is dit de allerbelangrijkste stap die je kunt nemen.
Behandeling werkt: Met de juiste combinatie van levensstijlaanpassingen, medicatie en eventueel invasieve behandeling kunnen de meeste mensen met PAV hun symptomen verbeteren en complicaties voorkomen. Looptherapie alleen al kan je loopafstand verdubbelen of verdrievoudigen.
Het gaat om meer dan je benen: PAV-behandeling richt zich niet alleen op je beenklachten, maar vooral op het voorkomen van hartinfarct en beroerte. Plaatjesremmers en statines zijn essentieel, ook al voelt je been niet beter. Ze redden levens.
Amputatie is grotendeels te voorkomen: Met tijdige diagnose, stoppen met roken, goede voetzorg en moderne behandelingen is amputatie gelukkig zeldzaam geworden. Bij mensen met etalagebenen is het risico slechts 1-3% in 5 jaar tijd.
Je kunt zelf veel doen: Naast medicatie zijn levensstijlaanpassingen minstens zo belangrijk. Dagelijks wandelen, gezond eten, goed gewicht, bloeddruk en cholesterol onder controle – dit zijn krachtige wapens tegen PAV.
Je volgende stappen
Als je perifeer arterieel vaatlijden hebt of vermoedt:
- Herken de symptomen – pijn bij lopen die in rust verdwijnt wijst sterk op PAV
- Ga naar je huisarts voor lichamelijk onderzoek en EAI-meting
- Stop met roken als je rookt – dit is de absolute prioriteit
- Start met lopen – zelfs als het pijn doet, looptherapie werkt echt
- Neem medicatie trouw – plaatjesremmers en statines redden levens
- Behandel alle risicofactoren – bloeddruk, cholesterol, diabetes, gewicht
- Zorg goed voor je voeten – dagelijkse inspectie en goede schoenen
- Blijf in controle – regelmatige check-ups bij huisarts of specialist
Perifeer arterieel vaatlijden is een ernstige aandoening, maar met de juiste aanpak kun je goed leven met deze aandoening. De meeste mensen met PAV behouden hun been en kunnen jarenlang een acceptabele kwaliteit van leven hebben. De sleutel is vroege herkenning, stoppen met roken, en consequent volhouden van alle behandelingen.
Vergeet niet: je bent niet alleen. In Nederland leven ongeveer 400.000 mensen met PAV. Patiëntenvereniging Vaatpatiënten Nederland biedt ondersteuning, informatie en contact met lotgenoten. Je arts staat klaar om je te helpen. En met de juiste aanpak kun je deze aandoening de baas.
Dit artikel dient ter informatie en vervangt geen professioneel medisch advies. Bij symptomen van perifeer arterieel vaatlijden of acute beenpijn wordt altijd geadviseerd om contact op te nemen met een arts voor adequate diagnose en behandeling.
Geef een reactie