Urineweginfectie: Symptomen, Oorzaken en Behandelingen

Het is dinsdagmiddag en je zit in een belangrijke vergadering. Maar je kunt je niet concentreren. Die brandende pijn bij het plassen vanochtend was vervelend, maar nu word je iedere tien minuten overvallen door een urgente aandrang om naar het toilet te gaan. Telkens lukt het maar half, en die stekende pijn wordt alleen maar erger. Dit heb je eerder gehad – je weet precies wat het is. Een blaasontsteking.

Urineweginfectie is een verzamelnaam voor infecties in de urinewegen, waarbij blaasontsteking (cystitis) de meest voorkomende vorm is. Andere vormen zijn plasbuisontsteking (urethritis) en nierbekkenontsteking (pyelonefritis). Jaarlijks krijgen miljoenen mensen ermee te maken, en vooral vrouwen zijn kwetsbaar. De meeste infecties zijn niet gevaarlijk, maar ze kunnen verschrikkelijk vervelend en pijnlijk zijn. En als ze niet goed worden behandeld, kunnen ze in sommige gevallen ernstiger complicaties veroorzaken, zoals een nierinfectie.

Het goede nieuws is dat urineweginfecties in de meeste gevallen goed te behandelen zijn, vaak met een korte antibioticakuur. En er zijn veel dingen die je kunt doen om te voorkomen dat je er last van krijgt, of om herhaling te voorkomen als je er vatbaar voor bent.

In dit artikel leer je alles over urineweginfecties: wat het precies is, hoe je de symptomen herkent, wat de oorzaken zijn, wanneer je naar de huisarts moet, hoe de behandeling eruitziet, en vooral: hoe je nieuwe infecties kunt voorkomen. Want niemand wil die stekende pijn en constante urgentie – en gelukkig zijn er effectieve manieren om jezelf ertegen te beschermen.

Wat is een urineweginfectie precies?

Een urineweginfectie (afgekort UWI) is een infectie die ergens in je urinewegen voorkomt. Je urinewegen bestaan uit je nieren, urineleiders (de buizen die urine van je nieren naar je blaas transporteren), je blaas, en je plasbuis (urethra – de buis waardoor urine je lichaam verlaat).

Normaal gesproken is urine steriel. Het bevat water, zouten, afvalstoffen en overtollige vloeistoffen, maar geen bacteriën, virussen of schimmels. Een infectie ontstaat wanneer micro-organismen – meestal bacteriën uit het maag-darmkanaal – de opening van de plasbuis binnendringen, omhoog klimmen en zich vermenigvuldigen in de urinewegen.

Verschillende soorten urineweginfecties

Afhankelijk van waar in de urinewegen de infectie zich bevindt, gebruiken artsen verschillende termen:

Urethritis (plasbuisontsteking): een infectie die beperkt blijft tot de plasbuis zelf. Dit kan bijvoorbeeld ontstaan door seksueel overdraagbare aandoeningen zoals chlamydia of gonorroe, maar ook door andere bacteriën.

Cystitis (blaasontsteking): de meest voorkomende vorm van urineweginfectie, waarbij bacteriën in de blaas terechtkomen en zich daar vermenigvuldigen. Dit veroorzaakt de typische symptomen zoals branderigheid bij het plassen en een frequente aandrang.

Pyelonefritis (nierbekkenontsteking): een ernstiger vorm waarbij de infectie via de urineleiders naar een of beide nieren is geklommen. Dit is potentieel gevaarlijk en vereist snelle behandeling, omdat het blijvende nierschade kan veroorzaken.

Lagere versus hogere urineweginfecties

Medisch gezien maken artsen onderscheid tussen:

• Lagere urineweginfecties: infecties in de blaas en plasbuis. Dit zijn de meest voorkomende en meestal minst ernstige vormen.
• Hogere urineweginfecties: infecties die de nieren betreffen. Deze zijn ernstiger en kunnen leiden tot complicaties.

Hoe vaak komen urineweginfecties voor?

Urineweginfecties zijn buitengewoon veelvoorkomend:

• Bij vrouwen: Ongeveer 50% van alle vrouwen krijgt minstens één keer in haar leven een urineweginfectie. Veel vrouwen krijgen er meerdere, en sommigen hebben er chronisch last van.
• Bij mannen: Urineweginfecties zijn zeldzaam bij jongere mannen, maar komen vaker voor naarmate mannen ouder worden. Ongeveer 12% van de mannen boven de 65 jaar krijgt ermee te maken, vaak door prostaatproblemen.
• Bij kinderen: Ongeveer 3-5% van de meisjes en 1-2% van de jongens onder de vijf jaar krijgt een urineweginfectie. Bij kinderen kunnen ze soms wijzen op anatomische afwijkingen.

Wat veroorzaakt een urineweginfectie?

De hoofdoorzaak van urineweginfecties is infectie door bacteriën, en in de overgrote meerderheid van de gevallen is dat de bacterie Escherichia coli (E. coli). Deze bacterie leeft normaal gesproken harmonieus in je darmen en speelt daar zelfs een nuttige rol. Maar als E. coli in je urinewegen terechtkomt, kan het daar problemen veroorzaken.

E. coli: de belangrijkste boosdoener

E. coli is verantwoordelijk voor ongeveer 80-85% van alle ongecompliceerde urineweginfecties. De bacterie bevindt zich normaal gesproken in en rond de anus, en kan via verschillende wegen in de plasbuis terechtkomen:

• Bij het afvegen na het toiletbezoek (vooral wanneer je van achter naar voren veegt in plaats van andersom)
• Via seksuele activiteit
• Door onvoldoende persoonlijke hygiëne
• Gewoon door de korte afstand tussen anus en plasbuis, vooral bij vrouwen

Eenmaal in de plasbuis kunnen de bacteriën omhoog klimmen naar de blaas, waar ze zich vasthechten aan de blaaswand en zich vermenigvuldigen. Je lichaam probeert ze uit te spoelen met urine, maar soms lukken de bacteriën het om zich stevig genoeg vast te houden en een infectie te veroorzaken.

Andere bacteriën en micro-organismen

Hoewel E. coli de meest voorkomende veroorzaker is, kunnen ook andere bacteriën urineweginfecties veroorzaken:

• Staphylococcus saprophyticus: komt voor bij 5-10% van de urineweginfecties, vooral bij jonge, seksueel actieve vrouwen.
• Klebsiella pneumoniae: veroorzaakt vaker infecties bij mensen met diabetes of een verzwakt immuunsysteem.
• Proteus mirabilis: komt voor bij mensen met nierstenen of langdurig kathetergebruik.
• Enterococcus: kan infecties veroorzaken na medische procedures of bij mensen met verzwakte afweer.

Seksueel overdraagbare infecties zoals chlamydia (Chlamydia trachomatis) en gonorroe (Neisseria gonorrhoeae) kunnen ook plasbuisontstekingen veroorzaken, vooral bij jonge, seksueel actieve mensen.

In zeldzame gevallen kunnen ook virussen (zoals het BK-virus bij mensen met een sterk verzwakt immuunsysteem) of schimmels (meestal Candida, vooral bij diabetici of mensen die langdurig antibiotica gebruiken) urineweginfecties veroorzaken.

Hoe komen bacteriën in de urinewegen?

Er zijn verschillende manieren waarop bacteriën toegang krijgen tot je urinewegen:

1. Opklimmen vanaf de huid en darmen: Dit is de meest voorkomende route. Bacteriën die rond de anus en genitale zone leven, kunnen de plasbuis binnendringen en van daaruit omhoog klimmen.

2. Via de bloedbaan: In zeldzame gevallen kunnen bacteriën vanuit een andere infectie in het lichaam via het bloed naar de nieren reizen en daar een infectie veroorzaken.

3. Via lymfevaten: Hoewel zeldzaam, is ook verspreiding via het lymfesysteem theoretisch mogelijk.

4. Door medische procedures: Bij katheters, cystoscopieën of andere urologische procedures kunnen bacteriën rechtstreeks in de urinewegen worden gebracht.

Risicofactoren: wie loopt meer risico?

Sommige mensen zijn veel kwetsbaarder voor urineweginfecties dan anderen. Dat komt door een combinatie van anatomische, fysiologische, genetische en gedragsmatige factoren.

Vrouwelijke anatomie: de belangrijkste risicofactor

De belangrijkste reden waarom vrouwen zoveel vaker urineweginfecties krijgen dan mannen, is anatomisch:

• Korte plasbuis: De vrouwelijke plasbuis is maar ongeveer 3-4 cm lang, terwijl die bij mannen 15-20 cm is. Bacteriën hoeven bij vrouwen dus maar een korte afstand af te leggen om de blaas te bereiken.
• Korte afstand tot de anus: Bij vrouwen ligt de opening van de plasbuis heel dicht bij de anus, waardoor darmbacteriën gemakkelijk kunnen migreren.
• Locatie nabij de vagina: De plasbuis ligt ook dicht bij de vagina, wat betekent dat seksuele activiteit bacteriën gemakkelijk kan verplaatsen.

Leeftijd en levensfase

Het risico op urineweginfecties verandert gedurende het leven:

Bij jonge vrouwen (20-40 jaar): Seksuele activiteit is een belangrijke trigger. De term “honeymoon cystitis” (huwelijksreis-blaasontsteking) wordt gebruikt voor infecties die kort na seksuele activiteit optreden.

Tijdens de zwangerschap: Zwangere vrouwen hebben een verhoogd risico door:

• Hormonale veranderingen die de spieren van de urinewegen ontspannen
• Druk van de groeiende baarmoeder op de blaas en urineleiders
• Veranderingen in de pH van de urine

Na de menopauze: Oudere vrouwen lopen meer risico door:

• Daling van het oestrogeengehalte, wat leidt tot verdunning van het vaginale weefsel
• Minder zuur vaginaal milieu, waardoor schadelijke bacteriën beter gedijen
• Verminderde natuurlijke bescherming door goede lactobacillen
• Verzwakte bekkenbodemspieren
• Vaker incomplete blaasleging

Bij oudere mannen (65+): Bij mannen neemt het risico toe met de leeftijd, vooral door:

• Vergroting van de prostaat, wat leidt tot incomplete blaasleging
• Gebruik van katheters
• Verzwakt immuunsysteem

Anatomische en structurele afwijkingen

Bepaalde afwijkingen aan de urinewegen verhogen het risico aanzienlijk:

Nierstenen: Blokkeren de vrije afvoer van urine, waardoor bacteriën kunnen blijven hangen en zich vermenigvuldigen.

Vergrote prostaat (BPH): Bij mannen kan een vergrote prostaat de plasbuis inklemmen, waardoor de blaas niet volledig leegloopt.

Verzakte blaas (cystocele): Bij vrouwen kan de blaas zakken en een uitstulping maken in de vagina, waardoor er altijd wat urine achterblijft.

Vesico-ureterale reflux (VUR): Een aangeboren afwijking waarbij urine vanuit de blaas terugstroomt naar de nieren. Dit komt vooral voor bij kinderen en verhoogt het risico op nierinfecties.

Urethrastrictuur: Vernauwing van de plasbuis, vaak door littekenweefsel na infecties of procedures.

Medische aandoeningen en verzwakt immuunsysteem

Bepaalde gezondheidsproblemen maken je kwetsbaarder:

Diabetes mellitus: Hoge bloedsuikerwaarden:

• Verzwakken het immuunsysteem
• Maken urine rijker aan glucose, wat bacteriegroei bevordert
• Beschadigen zenuwen die de blaas aansturen (neuropathie), wat incomplete leging veroorzaakt

Auto-immuunziekten: Aandoeningen zoals reumatoïde artritis, lupus, of inflammatoire darmziekten gaan gepaard met chronische ontstekingen die ook de urinewegen kwetsbaarder maken.

HIV/AIDS of chemotherapie: Ernstig verzwakte afweer maakt je veel kwetsbaarder voor alle soorten infecties, inclusief urineweginfecties.

Multiple sclerose of ruggenmergletsel: Neurologische aandoeningen die de controle over de blaas beïnvloeden, leiden vaak tot incomplete leging en verhoogd risico.

Kathetergebruik

Het gebruik van een urinekatheter – een buisje dat via de plasbuis in de blaas wordt ingebracht om urine af te voeren – is een van de belangrijkste risicofactoren voor ziekenhuisinfecties:

• De katheter doorbreekt de natuurlijke barrière
• Bacteriën kunnen via de katheter rechtstreeks in de blaas komen
• Langdurig kathetergebruik verhoogt het risico exponentieel
• Ongeveer 75% van alle ziekenhuisgerelateerde urineweginfecties is gerelateerd aan kathetergebruik

Seksuele activiteit en anticonceptie

Seksuele activiteit: Bij vrouwen kan seks bacteriën vanuit de vaginale opening naar de plasbuis verplaatsen. Frequent wisselende partners en bepaalde seksstandigheden verhogen het risico.

Bepaalde anticonceptiemethoden:

• Pessaria (diaphragma’s) kunnen druk uitoefenen op de blaas en incomplete leging veroorzaken
• Spermiciden (zaaddodende middelen) verstoren de natuurlijke vaginale flora en doden beschermende lactobacillen
• Gecoate condooms met spermiciden hebben hetzelfde effect

Hygiëne en gedrag

Foutief afvegen: Van achter naar voren vegen na het toiletbezoek kan darmbacteriën richting de plasbuis verplaatsen.

Te weinig drinken: Onvoldoende vochtinname betekent dat je minder plast, waardoor bacteriën langer in de blaas blijven en niet worden weggespoeld.

Ophouden van plassen: Wanneer je te lang wacht met plassen, blijven bacteriën langer in de blaas en krijgen ze meer kans zich te vermenigvuldigen.

Slechte persoonlijke hygiëne: Onvoldoende reiniging van het genitale gebied bevordert bacteriegroei.

Strakke, synthetische kleding: Strakke broeken en synthetisch ondergoed kunnen vocht vasthouden en een warm, vochtig milieu creëren waarin bacteriën gedijen.

Antibioticagebruik

Ironisch genoeg kan het gebruik van antibiotica (voor andere aandoeningen) het risico op urineweginfecties verhogen:

• Antibiotica doden niet alleen ziekteverwekkende bacteriën, maar ook beschermende lactobacillen in de vagina
• Dit verstoort de natuurlijke balans
• Schadelijke bacteriën zoals E. coli krijgen meer ruimte om te groeien

Genetische aanleg

Onderzoek toont aan dat genetica een rol speelt bij terugkerende urineweginfecties:

• Bepaalde genetische varianten (zoals in het TLR4-gen) verhogen de gevoeligheid voor E. coli-infecties
• Als je moeder of zussen vaak last hebben van urineweginfecties, is de kans groter dat jij dat ook hebt
• Sommige mensen hebben van nature minder beschermende factoren in hun blaaswand

Voeding en lifestyle

Hoewel voeding niet direct urineweginfecties veroorzaakt, kunnen bepaalde voedingsmiddelen en gewoonten het risico beïnvloeden:

Irriterende voedingsmiddelen: Cafeïne, alcohol, pittig eten en kunstmatige zoetstoffen kunnen de blaas irriteren en kwetsbaarder maken.

Onvoldoende voeding: Tekorten aan bepaalde vitamines (vooral vitamine C en D) kunnen het immuunsysteem verzwakken.

Stress: Chronische stress verzwakt het immuunsysteem en kan leiden tot ongezonde gewoonten zoals te weinig drinken of ophouden van plassen.

Symptomen: hoe herken je een urineweginfectie?

De symptomen van een urineweginfectie kunnen variëren afhankelijk van welk deel van de urinewegen is aangedaan, hoe ernstig de infectie is, en wie de patiënt is (vrouw, man of kind).

Typische symptomen van een blaasontsteking (cystitis)

De meest voorkomende symptomen bij een blaasontsteking zijn:

Branderig, stekend gevoel bij het plassen (dysurie): Dit is vaak het eerste en meest kenmerkende symptom. Het voelt alsof je over glasscherven plast, of als een brandende, stekende pijn die begint zodra de urine de plasbuis passeert.

Frequente aandrang om te plassen: Je hebt constant het gevoel dat je moet plassen, zelfs kort nadat je net bent geweest. Soms iedere 10-15 minuten.

Loze aandrang: Je voelt de drang om te plassen, maar als je op het toilet zit komt er weinig of niets, of slechts een paar druppels.

Pijn of druk in de onderbuik: Een dof, druck gevoel of pijn laag in je buik, net boven je schaamstreek. Dit kan constant aanwezig zijn of erger worden tijdens het plassen.

Troebele, morsige urine: In plaats van helder en geel, ziet je urine er dof, wolkig of zelfs melkachtig uit. Dit komt door bacteriën, witte bloedcellen en pus.

Sterke, onaangename geur: Je urine kan stinken, soms naar ammoniak of vis. Deze geur is opvallend sterker dan normaal.

Bloed in de urine (hematurie): In sommige gevallen zie je roze, rood of bruinachtige urine. Dit komt door kleine bloedingen in de blaaswand die geïrriteerd is door de infectie. Hoewel zorgwekkend, is het bij een ongecompliceerde blaasontsteking meestal niet gevaarlijk.

Slijm in de urine: Je kunt slierten of vlokken zien in je urine.

Pijn in de onderrug: Sommige mensen ervaren een doffe pijn laag in de rug.

Symptomen die wijzen op een ernstiger infectie

Wanneer de infectie zich uitbreidt naar de nieren (pyelonefritis), worden de symptomen ernstiger:

Hoge koorts en koude rillingen: Een temperatuur van 38,5°C of hoger, vaak met hevige rillingen en zweten.

Pijn in de flank of rug: Een scherpe, diepe pijn in je zij, net onder je ribben. Dit kan aan één kant zijn (als één nier is aangedaan) of aan beide kanten. De pijn kan uitstralen naar je lies of geslachtsorganen.

Misselijkheid en braken: Ernstige misselijkheid, soms met daadwerkelijk braken.

Algeheel ziek gevoel: Extreme vermoeidheid, zwakte, een gevoel dat je er helemaal doorheen zit.

Symptomen bij mannen

Bij mannen kunnen urineweginfecties ook deze symptomen veroorzaken:

• Pijn aan de penis
• Pijn in het rectum (bij prostatitis)
• Moeilijkheden met plassen of zwakke urinestraal
• Bloederig sperma
• Pijnlijke ejaculatie

Symptomen bij kinderen

Bij kinderen kunnen urineweginfecties moeilijker te herkennen zijn, vooral bij heel jonge kinderen en baby’s:

Bij baby’s en peuters:

• Onverklaarbare koorts
• Prikkelbaarheid, onrustig huilen
• Slecht eten of drinken
• Braken
• Lusteloosheid
• Trage groei
• Gelige of groene huid (geelzucht)

Bij oudere kinderen:

• Pijn bij het plassen
• Frequent plassen
• Plotselinge ongelukjes of bedplassen (bij kinderen die al zindelijk waren)
• Pijn in de onderbuik
• Slecht ruikende urine
• Bloed in de urine
• Koorts

Atypische of afwezige symptomen

Belangrijk om te weten: niet iedereen met een urineweginfectie heeft duidelijke symptomen.

Asymptomatische bacteriurie: Dit betekent dat er bacteriën in de urine aanwezig zijn (zichtbaar bij een urinetest), maar dat je geen symptomen hebt. Dit komt voor bij:

• 5% van de gezonde vrouwen
• Tot 20% van de zwangere vrouwen
• Oudere mensen
• Diabetici
• Mensen met katheters

In de meeste gevallen hoeft asymptomatische bacteriurie niet behandeld te worden, behalve tijdens zwangerschap of voor bepaalde medische procedures.

Bij ouderen: Ouderen kunnen atypische symptomen hebben zoals:

• Plotselinge verwardheid of delier
• Gedragsveranderingen
• Toegenomen vallen
• Verslechterde mobiliteit
• Urine-incontinentie
• Weinig of geen pijn of koorts

Wanneer zijn symptomen een noodgeval?

Ga onmiddellijk naar de huisarts, huisartsenpost of spoedeisende hulp bij:

• Hoge koorts (boven 38,5°C) met rillingen
• Ernstige pijn in rug of zij
• Bloederige urine in combinatie met koorts en pijn
• Oncontroleerbaar braken
• Symptomen die snel verslechteren
• Symptomen bij een zwangere vrouw
• Bij een jong kind met koorts en verminderd bewustzijn

Onderzoek en diagnose: hoe wordt een urineweginfectie vastgesteld?

Als je vermoedt dat je een urineweginfectie hebt, zal je huisarts verschillende stappen doorlopen om de diagnose te stellen en te bepalen of behandeling nodig is.

Anamnese: medische geschiedenis en symptomen

Je huisarts zal beginnen met vragen stellen over:

• Je symptomen: wanneer zijn ze begonnen, hoe erg zijn ze?
• Eerdere urineweginfecties: heb je dit vaker gehad?
• Medische geschiedenis: heb je diabetes, nierproblemen, een verzwakt immuunsysteem?
• Medicijnen: gebruik je antibiotica of andere medicatie?
• Seksuele activiteit: ben je seksueel actief? Gebruik je anticonceptie?
• Zwangerschap: ben je zwanger of denk je dat je zwanger bent?
• Kathetergebruik: gebruik je een katheter?
• Recente medische procedures: heb je onlangs urologische onderzoeken gehad?

Lichamelijk onderzoek

De huisarts kan:

• Je buik palperen (betasten) om te kijken of er pijn is in de blaasregio
• Je rug en flanken onderzoeken op pijn (wat kan wijzen op een nierinfectie)
• Bij mannen: de prostaat onderzoeken via rectaal toucher
• Je temperatuur meten
• Je bloeddruk controleren

Urine dipstick test (urinestrookje)

Dit is vaak de eerste test die wordt gedaan. Het is een snelle test waarbij een plastic strip met verschillende testvakjes in een urinemonster wordt gedompeld. Binnen enkele minuten zijn de resultaten zichtbaar.

De test kan detecteren:

Nitrieten: Veel bacteriën (waaronder E. coli) zetten nitraat uit de urine om in nitriet. De aanwezigheid van nitriet wijst sterk op een bacteriële infectie.

Leukocyten (witte bloedcellen): Dit zijn ontstekingscellen die je lichaam naar de blaas stuurt om tegen de infectie te vechten. Hun aanwezigheid wijst op een ontsteking.

Bloed: Kan wijzen op irritatie of beschadiging van de blaaswand.

Eiwit: Kan voorkomen bij infecties.

pH: De zuurgraad van de urine. Sommige bacteriën maken de urine alkalischer.

Een positieve dipstick test (nitriet en/of leukocyten positief) bij aanwezigheid van typische symptomen is meestal voldoende om de diagnose blaasontsteking te stellen en behandeling te starten.

Urinekweek

Als de symptomen onduidelijk zijn, de infectie terugkeert, of als het om een gecompliceerde situatie gaat, zal de huisarts een urinekweek laten doen.

Hoe werkt het?

• Je levert een urinemonster (vaak middenstroom-urine)
• Het monster wordt naar een laboratorium gestuurd
• Daar wordt de urine op een voedingsbodem gebracht waar bacteriën kunnen groeien
• Na 24-48 uur kan het lab zien:
  • Of er bacteriën zijn
  • Welke bacterie het is
  • Hoeveel bacteriën er zijn (het koloniegetal)
  • Welke antibiotica effectief zijn tegen deze specifieke bacterie (resistentietest of antibiogram)

Wanneer wordt een kweek gedaan?

• Bij mannen (omdat UWI’s bij hen zeldzamer zijn en vaker een onderliggende oorzaak hebben)
• Bij zwangere vrouwen
• Bij kinderen
• Bij terugkerende infecties
• Bij verdenking op resistente bacteriën
• Als de eerste behandeling niet werkt
• Bij ernstige symptomen die wijzen op een nierinfectie

Beeldvormend onderzoek

Bij terugkerende of gecompliceerde urineweginfecties kan aanvullend onderzoek nodig zijn:

Echografie (ultrasound):

• Veilig, pijnloos, geen straling
• Kan nierstenen, blokkades, anatomische afwijkingen tonen
• Vaak eerste keus bij kinderen en zwangere vrouwen

CT-scan (computertomografie):

• Gedetailleerde beelden van nieren, blaas en omliggende structuren
• Kan abcessen, tumoren, ernstige ontstekingen detecteren
• Gebruikt bij verdenking op gecompliceerde nierinfecties

Cystoscopie:

• Een dunne buis met camera (cystoscoop) wordt via de plasbuis in de blaas gebracht
• De arts kan de binnenkant van de blaas bekijken
• Kan afwijkingen zoals tumoren, stenen, vernauwingen detecteren
• Wordt gedaan bij terugkerende infecties of bloedingen

Urodynamisch onderzoek:

• Meet de werking van de blaas tijdens vullen en legen
• Helpt bij het opsporen van functionele problemen

Bloedonderzoek:

• Bij verdenking op een nierinfectie of sepsis
• Kan ontstekingswaarden (CRP, leukocyten) en nierfunctie (creatinine, ureum) meten
• Bloedkweek bij verdenking op verspreiding van de infectie via het bloed

Behandeling: hoe wordt een urineweginfectie genezen?

De behandeling van een urineweginfectie hangt af van het type infectie, de ernst, en de patiënt.

Antibiotica: de standaardbehandeling

Voor de meeste bacteriële urineweginfecties zijn antibiotica de effectieve behandeling.

Voor ongecompliceerde blaasontsteking bij vrouwen:

De eerste keuze in Nederland is meestal:

• Nitrofurantoïne: 100 mg, twee keer per dag, gedurende 5 dagen. Dit antibioticum werkt specifiek in de urinewegen en heeft weinig invloed op de darmflora.
• Alternatief: Fosfomycine: Eenmalige dosis van 3 gram. Handig omdat je maar één keer hoeft in te nemen, maar niet altijd eerste keuze.
• Bij allergie of contra-indicaties: Trimethoprim of een fluorochinolon (zoals ciprofloxacine), maar deze worden terughoudend voorgeschreven vanwege resistentie en bijwerkingen.

Belangrijk: Maak de volledige kuur af, ook als je je na 2-3 dagen alweer beter voelt. Dit voorkomt terugkeer van de infectie en resistentie-ontwikkeling.

Voor nierbekkenontsteking (pyelonefritis):

• Meestal een kuur van 10-14 dagen
• Vaak ciprofloxacine of co-amoxiclav
• Bij ernstige symptomen: opname in ziekenhuis voor intraveneuze antibiotica

Voor mannen:

• Langere behandeling (7-14 dagen) omdat de kans op betrokkenheid van de prostaat groter is
• Vaak ciprofloxacine of trimethoprim

Voor zwangere vrouwen:

• Extra aandacht nodig, omdat bepaalde antibiotica niet veilig zijn tijdens zwangerschap
• Meestal nitrofurantoïne (niet in laatste weken) of amoxicilline/co-amoxiclav
• Behandeling is altijd nodig, ook bij asymptomatische bacteriurie

Voor kinderen:

• Dosering aangepast aan gewicht
• Vaak amoxicilline of co-amoxiclav
• Bij nierbekkenontsteking soms opname nodig

Pijnbestrijding en symptoomverlichting

Naast antibiotica kunnen symptomen worden verlicht met:

Pijnstillers:

• Paracetamol voor pijn en koorts
• Ibuprofen (NSAID) kan pijn en ontsteking verminderen, maar gebruik voorzichtig bij nierproblemen

Fenazopyridine (Pyridium):

• Een specifieke pijnstiller voor de urinewegen
• Verlicht branderigheid en urgentie
• Kleurt urine oranje/rood
• Niet in Nederland beschikbaar, wel in sommige andere landen

Zelfzorg en ondersteunende maatregelen

Naast medicatie kun je thuis veel doen om te herstellen en symptomen te verlichten:

Veel water drinken:

• Drink minimaal 2-3 liter water per dag
• Dit helpt bacteriën uit te spoelen
• Je urine wordt minder geconcentreerd, wat minder irritatie veroorzaakt
• Vermijd cafeïne, alcohol en gesuikerde dranken die de blaas kunnen irriteren

Frequent plassen:

• Houd je plassen niet op
• Plas zodra je de aandrang voelt
• Dit helpt bacteriën uit te spoelen

Warmte:

• Een warmwaterkruik of warmtepad op je onderbuik kan pijn verlichten
• Neem een warm bad (maar geen irriterende badproducten gebruiken)

Rust:

• Geef je lichaam de kans te herstellen
• Vermijd intensieve inspanning tot je je beter voelt

Cranberrysap: werkt het?

Er is veel discussie over de effectiviteit van cranberrysap bij urineweginfecties.

Wat zegt het onderzoek?

• Cranberry’s bevatten proanthocyanidines, stoffen die mogelijk voorkomen dat E. coli zich aan de blaaswand hecht
• Voor preventie van terugkerende infecties lijkt cranberry een bescheiden effect te hebben bij sommige vrouwen
• Voor actieve behandeling van een bestaande infectie is er geen bewijs dat het werkt
• Je moet wel grote hoeveelheden drinken (meerdere glazen per dag), en let op suiker in commerciële sappen

Conclusie: Cranberrysap kan mogelijk helpen bij preventie, maar vervangt geen antibiotica voor behandeling van een actieve infectie.

Andere natuurlijke middelen en supplementen

D-mannose:

• Een natuurlijke suiker die ook in cranberry’s voorkomt
• Kan helpen bij preventie van E. coli-infecties
• Bescheiden wetenschappelijk bewijs
• Verkrijgbaar als supplement

Vitamine C:

• Kan urine zuurder maken, wat bacteriegroei remt
• Bescheiden effect
• Hoge doses kunnen maagklachten veroorzaken

Probiotica:

• Vooral lactobacillus-stammen
• Kunnen helpen de vaginale flora te herstellen
• Vooral nuttig na antibioticagebruik
• Effect is individueel verschillend

Groene thee:

• Bevat EGC (epicatechinegallaat) met antimicrobiële eigenschappen
• 3-4 koppen per dag kan ondersteunend werken
• Vervangt geen antibiotica

Wat niet te doen

Vermijd deze dingen tijdens een urineweginfectie:

• Geen alcohol: Irriteert de blaas en verzwakt afweer
• Geen cafeïne: Koffie, thee, energiedrankjes kunnen de blaas irriteren
• Geen pikante voeding: Kan extra irritatie veroorzaken
• Roken stoppen: Roken irriteert de blaas
• Geen seksuele activiteit: Wacht tot de infectie is behandeld
• Geen geparfumeerde producten: Geen geuren tampons, inlegkruisjes, douchegel voor intieme zone
• Geen douche of bad met zeep in de vagina: Verstoort de natuurlijke flora

Wanneer werkt de behandeling niet?

Meestal voelen mensen zich binnen 2-3 dagen na het starten van antibiotica aanzienlijk beter. Als dat niet het geval is:

Mogelijke redenen:

• De bacterie is resistent tegen het voorgeschreven antibioticum
• Het is geen bacteriële infectie
• Er is een onderliggende oorzaak (steen, anatomische afwijking)
• Het is eigenlijk een nierinfectie in plaats van alleen een blaasontsteking
• Er is een gecompliceerde infectie

Wat te doen?:

• Neem contact op met je huisarts
• Een urinekweek met resistentietest kan nodig zijn
• Mogelijk switch naar een ander antibioticum
• Mogelijk aanvullend onderzoek nodig

Complicaties: wat kan er misgaan?

Hoewel de meeste urineweginfecties goed behandelbaar zijn en zonder problemen genezen, kunnen onbehandelde of terugkerende infecties serieuze complicaties veroorzaken.

Nierbekkenontsteking (pyelonefritis)

Als een blaasontsteking niet wordt behandeld, kunnen bacteriën via de urineleiders naar de nieren klimmen:

• Veroorzaakt hevige pijn in de flanken
• Hoge koorts en algeheel ziek zijn
• Kan leiden tot blijvende nierschade
• Kan abcessen in de nieren veroorzaken
• Vereist langere en krachtigere antibioticabehandeling
• Soms ziekenhuisopname nodig

Sepsis (bloedvergiftiging)

In ernstige gevallen kunnen bacteriën vanuit de nieren in de bloedbaan terechtkomen:

• Dit is een levensbedreigende noodsituatie
• Veroorzaakt zeer hoge koorts, verwardheid, snelle hartslag, lage bloeddruk
• Vereist directe opname en intensieve behandeling
• Vooral gevaarlijk bij ouderen, mensen met diabetes, verzwakt immuunsysteem

Chronische nierschade

Bij mensen met frequente of onbehandelde nierinfecties:

• Kan littekenweefsel in de nieren ontstaan
• Verminderde nierfunctie
• In ernstige gevallen uiteindelijk nierfalen
• Vooral een risico bij kinderen met vesico-ureterale reflux

Terugkerende infecties

Sommige mensen, vooral vrouwen, krijgen steeds weer urineweginfecties:

• Gedefinieerd als 2 of meer infecties in 6 maanden, of 3 of meer in 12 maanden
• Kan zeer belastend zijn voor kwaliteit van leven
• Vereist soms langdurige laaggdoseerde antibiotica als preventie
• Kan wijzen op onderliggende anatomische of functionele problemen

Complicaties tijdens zwangerschap

Onbehandelde urineweginfecties tijdens zwangerschap kunnen leiden tot:

• Vroeggeboorte
• Laag geboortegewicht
• Nierinfectie bij de moeder
• Sepsis
• Daarom wordt bij zwangere vrouwen zelfs asymptomatische bacteriurie behandeld

Urethrastrictuur bij mannen

Bij mannen kunnen herhaalde plasbuisontstekingen leiden tot:

• Littekenweefsel in de plasbuis
• Vernauwing van de plasbuis
• Moeilijkheden met plassen
• Soms operatieve correctie nodig

Prostatitis

Bij mannen kan een urineweginfectie zich uitbreiden naar de prostaat:

• Veroorzaakt pijn in bekken, onderrug, bij zaadlozing
• Moeilijk te behandelen (prostaat is moeilijk toegankelijk voor antibiotica)
• Kan chronisch worden

Preventie: hoe voorkom je een urineweginfectie?

Voor veel mensen, vooral vrouwen met terugkerende infecties, is preventie net zo belangrijk als behandeling. Er zijn veel effectieve strategieën om het risico te verminderen.

Algemene hygiëne en gedragstips

Goed afvegen:

• Altijd van voor naar achter vegen na toiletgebruik
• Dit voorkomt dat darmbacteriën naar de plasbuis worden verplaatst
• Dit is vooral belangrijk voor vrouwen en meisjes

Voldoende drinken:

• Drink minimaal 1,5-2 liter water per dag
• Dit zorgt ervoor dat je regelmatig plast en bacteriën worden weggespoeld
• Bij warm weer of inspanning meer drinken

Regelmatig plassen:

• Ga naar het toilet zodra je de aandrang voelt
• Houd je plassen niet op
• Plas minstens iedere 3-4 uur
• Neem de tijd om je blaas volledig te legen
• Bij vrouwen: na het plassen even naar voren leunen en opnieuw proberen kan helpen de blaas volledig te legen

Goede intieme hygiëne:

• Was je genitale gebied dagelijks met water (geen zeep in de vagina)
• Douche liever dan baden
• Vermijd geparfumeerde producten (zeep, douchegel, inlegkruisjes)
• Vrouwen: geen vaginale spoeling doen (dit verstoort de natuurlijke flora)

Katoen ondergoed en losse kleding:

• Draag katoenen ondergoed in plaats van synthetische materialen
• Katoen ademt beter en houdt de genitale zone droger
• Vermijd te strakke broeken, strings
• Wissel natte kleding (zwemkleding, sportkleding) snel

Rondom seksuele activiteit

Voor seksuele activiteit:

• Was het genitale gebied
• Zorg voor goede hygiëne bij beide partners

Na seksuele activiteit:

• Plas binnen 15-30 minuten na seks
• Dit spoelt eventuele bacteriën die in de plasbuis terecht zijn gekomen weg
• Dit is een van de meest effectieve preventieve maatregelen

Anticonceptiekeuze:

• Overweeg andere methoden dan pessaria (diaphragma’s) als je vatbaar bent voor UWI’s
• Vermijd spermiciden en spermicide-gecoate condooms
• Bespreek alternatieven met je huisarts of gynaecoloog

Voeding en supplementen

Cranberry:

• Overweeg cranberrysap (ongezoet) of cranberry-supplementen
• Drink dagelijks 2-3 glazen
• Belangrijk: sommige mensen helpt het, anderen niet
• Effectiefst bij vrouwen met terugkerende E. coli-infecties

D-mannose:

• Natuurlijk supplement dat kan helpen E. coli te voorkomen
• Dosering: meestal 2 gram per dag preventief
• Relatief veilig, weinig bijwerkingen

Probiotica:

• Lactobacillus-stammen kunnen de vaginale flora gezond houden
• Vooral nuttig na antibioticagebruik
• Zowel oraal als vaginaal beschikbaar

Voldoende vitamine C:

• Kan urine zuurder maken
• Eet citrusvruchten, paprika’s, bessen
• Supplementen zijn ook mogelijk

Vermijd irriterende voedingsmiddelen:

• Beperk cafeïne, alcohol, pikant eten, kunstmatige zoetstoffen als je gevoelig bent

Bij terugkerende infecties

Als je frequent last hebt van urineweginfecties (2+ per 6 maanden of 3+ per jaar), bespreek dan met je huisarts:

Laaggdoseerde preventieve antibiotica:

• Dagelijks kleine dosis antibioticum (bijvoorbeeld nitrofurantoïne 50mg) gedurende 3-6 maanden
• Of een enkele dosis na seksuele activiteit (post-coïtale profylaxe)
• Effectief, maar risico op resistentie en bijwerkingen

Oestrogeencrème voor postmenopauzale vrouwen:

• Vaginale oestrogeen kan het vaginale milieu verbeteren
• Kan het aantal infecties verminderen
• Heeft geen systemische hormooneffecten

Aanvullend onderzoek:

• Mogelijk is er een onderliggende oorzaak die aangepakt kan worden
• Echografie, cystoscopie of andere tests kunnen helpen

Specifieke groepen

Voor zwangere vrouwen:

• Extra aandacht voor hygiëne
• Voldoende drinken
• Regelmatig plassen
• Regelmatige urinecontroles bij verloskundige

Voor mensen met diabetes:

• Goede bloedsuikercontrole vermindert infectierisico
• Extra hygiëne
• Bij eerste symptomen direct contact opnemen met arts

Voor mensen met een katheter:

• Steriele technieken bij plaatsen en verzorgen
• Regelmatige wisseling
• Extra hygiëne
• Veel drinken

Voor ouderen:

• Voldoende drinken (ouderen drinken vaak te weinig)
• Hulp bij toiletgang indien nodig
• Goede persoonlijke verzorging
• Bekkenbodem oefeningen bij incontinentie

Leefstijl

Roken stoppen:

• Roken irriteert de blaas
• Verzwakt het immuunsysteem
• Verhoogt risico op blaaskanker

Stress management:

• Chronische stress verzwakt afweer
• Zorg voor voldoende ontspanning
• Meditatie, yoga, voldoende slaap

Regelmatige beweging:

• Goed voor algehele gezondheid en immuunsysteem
• Bekkenbodem oefeningen kunnen helpen, vooral bij vrouwen na bevalling of met verzakking

Wanneer naar de huisarts?

Het is belangrijk om te weten wanneer je professionele hulp moet zoeken bij een vermoedelijke urineweginfectie.

Voor vrouwen: ga naar de huisarts bij:

• Eerste keer dat je symptomen hebt van een urineweginfectie
• Bloederige urine
• Pijn in de flanken of rug
• Koorts boven 38°C
• Symptomen die niet verbeteren na 2-3 dagen zelfzorg
• Terugkerende infecties (2+ keer per 6 maanden)
• Als je zwanger bent of vermoedt dat je zwanger bent
• Als je diabetes hebt
• Als je een verzwakt immuunsysteem hebt

Voor mannen: ga altijd naar de huisarts

Omdat urineweginfecties bij mannen zeldzamer zijn en vaker een onderliggende oorzaak hebben, moet je bij alle symptomen van een mogelijke UWI naar de huisarts.

Voor kinderen: ga naar de huisarts bij:

• Elke verdenking op een urineweginfectie
• Onverklaarbare koorts
• Pijn bij het plassen
• Veranderingen in plasgedrag
• Buikpijn
• Plotselinge incontinentie

Direct naar de spoedeisende hulp bij:

• Zeer hoge koorts (>39°C) met ernstige rillingen
• Hevige pijn in rug of flanken
• Oncontroleerbaar braken
• Verwardheid of verminderd bewustzijn (vooral bij ouderen)
• Symptomen van sepsis (zeer ziek zijn, snelle hartslag, lage bloeddruk)
• Onvermogen om te plassen terwijl de blaas vol aanvoelt

Prognose: wat kun je verwachten?

De prognose bij urineweginfecties is over het algemeen zeer goed.

Bij snelle en adequate behandeling:

• De meeste ongecompliceerde blaasontstekingen genezen volledig binnen 3-5 dagen na het starten van antibiotica
• Binnen 24-48 uur voelen de meeste mensen al significante verbetering
• Er treden zelden complicaties op
• Geen blijvende schade aan blaas of nieren

Bij terugkerende infecties:

• Sommige vrouwen blijven vatbaar voor herhaalde infecties
• Dit kan belastend zijn voor de kwaliteit van leven
• Preventieve strategieën kunnen het aantal infecties vaak aanzienlijk verminderen
• Onderzoek naar onderliggende oorzaken is belangrijk

Bij gecompliceerde infecties:

• Nierbekkenontsteking vereist langere behandeling maar geneest meestal volledig
• Zeldzame gevallen van blijvende nierschade
• Bij mensen met structurele afwijkingen kan chirurgische correctie nodig zijn

Tijdens zwangerschap:

• Met goede behandeling is de prognose uitstekend
• Onbehandeld verhoogd risico op complicaties
• Regelmatige controle is belangrijk

Veel voorkomende vragen

Kunnen urineweginfecties seksueel overdraagbaar zijn?

De meeste urineweginfecties zijn niet seksueel overdraagbaar. Ze worden veroorzaakt door je eigen darmbacteriën. Echter, bepaalde plasbuisontstekingen kunnen worden veroorzaakt door SOA’s zoals chlamydia en gonorroe, die wel seksueel overdraagbaar zijn.

Kan ik seks hebben met een urineweginfectie?

Het is beter om te wachten tot de infectie is behandeld. Seks kan symptomen verergeren, pijnlijk zijn, en mogelijk de genezing vertragen. Bovendien kan het bij sommige infecties (die door SOA’s veroorzaakt worden) risico geven op overdracht.

Kan een urineweginfectie vanzelf overgaan zonder antibiotica?

Sommige milde blaasontstekingen kunnen inderdaad vanzelf genezen, vooral met veel drinken en rust. Dit duurt echter vaak 2-3 weken en er is risico dat de infectie verspreidt naar de nieren. Antibiotica behandelen de infectie binnen enkele dagen en voorkomen complicaties, dus het is verstandig om ze te gebruiken wanneer voorgeschreven.

Waarom krijg ik steeds weer urineweginfecties?

Terugkerende infecties kunnen verschillende oorzaken hebben: anatomie (korte plasbuis), seksuele activiteit, bepaalde anticonceptie, incomplete blaasleging, genetische vatbaarheid, of onderliggende aandoeningen. Bespreek dit met je huisarts voor onderzoek en preventieve strategieën.

Kunnen mannen ook blaasontstekingen krijgen?

Ja, maar ze zijn veel zeldzamer bij jonge mannen door de langere plasbuis. Bij oudere mannen komt het vaker voor, meestal door prostaatproblemen. Elke UWI bij een man moet door een arts worden onderzocht.

Is bloederige urine altijd een teken van een urineweginfectie?

Nee. Hoewel bloed in de urine kan voorkomen bij UWI’s, zijn er ook andere oorzaken zoals nierstenen, blaaskanker, glomerulonefritis, of trauma. Bloederige urine moet altijd door een arts worden onderzocht.

Kan ik alcohol drinken tijdens antibiotica behandeling?

Bij de meeste antibiotica die voor UWI’s worden gebruikt (zoals nitrofurantoïne) is gematig alcoholgebruik niet strikt verboden, maar het is wel verstandig om alcohol te vermijden omdat het de blaas extra irriteert en je herstel kan vertragen.

Helpen cranberry’s echt?

Het bewijs is gemengd. Sommige studies tonen een bescheiden preventief effect bij vrouwen met terugkerende E. coli-infecties. Het werkt niet voor iedereen, en je moet wel grote hoeveelheden drinken. Voor behandeling van een actieve infectie is er geen bewijs dat het werkt.

Kan stress een urineweginfectie veroorzaken?

Stress zelf veroorzaakt geen UWI, maar chronische stress verzwakt je immuunsysteem en kan leiden tot gedrag dat het risico verhoogt (te weinig drinken, ophouden van plassen, slechte hygiëne). Het kan je dus kwetsbaarder maken.

Moet ik stoppen met antibiotica als ik me beter voel?

Nee, maak altijd de volledige kuur af, zelfs als je symptomen verdwenen zijn. Dit voorkomt dat de infectie terugkomt en vermindert het risico op resistente bacteriën.

Conclusie

Urineweginfecties zijn een van de meest voorkomende infecties ter wereld, en hoewel ze vervelend en pijnlijk zijn, zijn ze bijna altijd goed te behandelen. De sleutel is om de symptomen te herkennen, tijdig behandeling te zoeken, en preventieve maatregelen te nemen om herhaling te voorkomen.

Voor vrouwen die vatbaar zijn voor terugkerende infecties kan het frustrerend zijn, maar er zijn veel effectieve preventieve strategieën – van simpele hygiënemaatregelen tot medische interventies. Werk samen met je huisarts om de beste aanpak voor jouw situatie te vinden.

Bij mannen en kinderen is extra aandacht nodig omdat UWI’s bij hen minder vaak voorkomen en vaker wijzen op onderliggende problemen.

Het belangrijkste om te onthouden:

• Herken de symptomen vroeg
• Zoek tijdig medische hulp
• Voltooi antibioticakuren volledig
• Drink veel water
• Let op goede hygiëne
• Bij terugkerende problemen: zoek naar onderliggende oorzaken

Met de juiste kennis en zorg kun je urineweginfecties effectief behandelen en vaak ook voorkomen, zodat je weer kunt genieten van een gezond en comfortabel leven zonder die constante zorgen over wanneer de volgende infectie toeslaat.

Dit artikel is bedoeld ter informatie en vervangt geen professioneel medisch advies. Bij vermoeden van een urineweginfectie of bij terugkerende klachten, raadpleeg altijd een huisarts.